هر زمستان، ویروسهای تنفسی – بهویژه آنفلوآنزا، SARS-CoV-2 و RSV – فشار زیادی بر سیستمهای بهداشتی سراسر اروپا وارد میکنند. در یک فصل معمولی، آنفلوآنزا تا ۵۰ میلیون مورد علامتدار و بین ۱۵٬۰۰۰ تا ۷۰٬۰۰۰ مرگ در سال در این قاره ایجاد میکند.
تمام گروههای سنی تحت تأثیر قرار میگیرند، اگرچه کودکان بالاترین نرخ ابتلا را دارند و معمولاً اولین کسانیاند که بیماری را میگیرند و در خانه منتشر میکنند. برآورد میشود که هر سال تا ۲۰٪ از جمعیت به آنفلوآنزا مبتلا میشوند.
ویروسهای آنفلوآنزایی که معمولاً انسانها را آلوده میکنند عمدتاً متعلق به دو نوع هستند: آنفلوآنزای A (متغیرترین نوع، مسئول بیشتر همهگیریهای فصلی و تمام پاندمیهای شناختهشده آنفلوآنزا) و آنفلوآنزای B (که تقریباً منحصراً در انسان گردش میکند).
زیرگونههای بسیاری از آنفلوآنزای A وجود دارد که بسته به ترکیب پروتئینهای هماگلوتینین (H) و نورآمینیداز (N) متفاوتاند. زیرگونههایی که در حال حاضر در انسان گردش میکنند H1N1 (از جمله واریانت پاندمیک ۲۰۰۹ که اکنون فصلی شده است) و H3N2 هستند. این زیرگونهها هر فصل به دلیل جهشهای کوچک یا «رانش آنتیژنی» تغییر میکنند.
آنفلوآنزای B دو دودمان دارد: B/Victoria و B/Yamagata. دودمان B/Yamagata از سال ۲۰۲۰ بهندرت شناسایی شده است.
این تنوع ویروس آنفلوآنزا دلیل آن است که واکسنها هر سال با ترکیبی از سه (یا چهار) ویروسی که سال قبل گردش کردهاند، تهیه میشوند.
چه اتفاقی در این پاییز افتاده است؟
فصل آنفلوآنزا چند هفته زودتر از سالهای گذشته آغاز شده است. برای مثال، ژاپن از ماه اکتبر تعداد غیرمعمولی از موارد را گزارش کرده است.
در اتحادیه اروپا نیز آنفلوآنزا بهطور غیرمعمولی زود ظاهر شده است. در اسپانیا، برای مثال، آستانه اپیدمی اکنون چند هفته زودتر از زمان مورد انتظار، پشت سر گذاشته شده است.
تحول جدید دیگر، غلبه روشن ویروس A/H3N2، بهطور مشخص زیرخوشه K است.
اگرچه امسال ویروس A/H1N1 در نیمکره جنوبی غالب بود و زیرخوشه K از H3N2 تنها در پایان فصل افزایش یافت، در نهایت در بریتانیا و ژاپن غالب شد: تقریباً ۹۰ درصد نمونههای آنفلوآنزا در این کشورها اکنون A/H3N2 K هستند.
ایالات متحده و کانادا نیز روند مشابهی را دنبال میکنند.
زیرخوشه K از A/H3N2 (که پیشتر J.2.4.1 نام داشت) اکنون در تمام قارهها شناسایی شده است. این زیرخوشه بین ماههای مه و نوامبر ۲۰۲۵ یکسوم تمام ویروسهای A/H3N2 تحلیلشده در سراسر جهان و تقریباً نیمی از آنها در اتحادیه اروپا را شامل میشد.
زیرخوشه K: متفاوت، اما نه لزوماً خطرناکتر
تغییرات ژنتیکی در زیرخوشه K ویروس A/H3N2 ناشی از نوترکیبی یا اختلاط ویروسی نیست و تغییر عمدهای محسوب نمیشود. این همان ویروس H3N2 است که از سال ۱۹۶۸ در میان انسانها میچرخد، اما با چند جهش در ژنهایش.
این امر طبیعی است، زیرا هر فصل ویروس آنفلوآنزا تکامل مییابد (از طریق جهش) تا از سیستم ایمنی ما فرار کند. برخی سالها موفقتر از سالهای دیگر است.
جهشهای موجود در این زیرخوشه جدید بهنظر نمیرسد بر کارایی داروهای ضدویروسی تأثیر بگذارند و با افزایش شدت بیماری یا وخامت آن مرتبط نیستند.
در واقع، کشورهای آسیای شرقی که اکنون کاهش موارد زیرخوشه K را گزارش میکنند، شدت غیرمعمولی از بیماری تجربه نکردهاند. افزون بر این، تحلیلها نشان میدهند سویههای زیرخوشه K که در این کشورها در گردش هستند، با سویههای موجود در اتحادیه اروپا تفاوتی ندارند.
بنابراین خبر خوب این است که زیرخوشه K بهنظر نمیرسد که شدیدتر یا خطرناکتر باشد.
آیا این به معنای موارد بیشتر است؟
ویروس A/H3N2 در فصلهای اخیر غالب نبوده است – معمولاً A/H1N1 غالب بوده است. این موضوع میتواند منجر به ایمنی کمتر جمعیت به دلیل نبود مواجهه اخیر با A/H3N2 شود.
افزون بر این، فصلهایی که توسط این ویروس غالب هستند معمولاً شدیدترند، با کارایی کمتر واکسن و موارد شدیدتر در سالمندان نسبت به فصلهایی که A/H1N1 غالب است.
محافظت واکسن
برای ساخت واکسنهای آنفلوآنزا، دانشمندان از دادههای سال قبل برای پیشبینی سویههایی استفاده میکنند که احتمالاً در سال پیش رو شایع خواهند بود.
واکسنی که امسال استفاده میشود برای محافظت در برابر دو زیرگونه A/H1N1، آنفلوآنزای B، و نوعی از A/H3N2 طراحی شده که پیش از ظهور زیرخوشه K بوده است.
برخی تحلیلها نشان میدهند که زیرخوشه K از سویه واکسنی H3N2 انحراف پیدا کرده است، اگرچه دادههای مربوط به اثربخشی واقعی واکسن در جهان هنوز محدود است.
اگر کارایی واکسن کاهش یافته باشد، میتوان انتظار افزایش موارد بیماری را داشت.
پایش دقیق این فصل حیاتی است تا مشخص شود واکسن چه میزان محافظت فراهم میکند.
با این حال، حتی اگر یک ویروس A/H3N2 با انطباق کمتر با واکسن در این زمستان غالب شود، ایمنسازی همچنان انتظار میرود از بیماری شدید محافظت کند و بنابراین ابزار ضروری بهداشت عمومی باقی میماند.
در حال حاضر، خطر برای جمعیت عمومی متوسط به نظر میرسد، اما برای افرادی که احتمال بیشتری برای بیماری شدید دارند (بهویژه افراد بالای ۶۵ سال، افراد دارای بیماریهای دیگر، زنان باردار یا افراد دارای نقص ایمنی) بالاتر است.
بنابراین، اگرچه زیرخوشه K ویروس A/H3N2 بهنظر نمیرسد شدیدتر باشد، این واقعیت که فصل آنفلوآنزا چند هفته زودتر رسیده و شایعترین سویه نیز A/H3N2 است نشان میدهد که این فصل سختتر خواهد بود، با تعداد بیشتر بستریها و فشار بیشتر بر خدمات درمانی.
توصیه من: هرچه زودتر واکسن بزنید
حتی در فصلهایی که واکسن کمتر مؤثر است، همچنان مقداری محافظت ارائه میدهد و مؤثرترین سلاح ما برای کاهش خطر بیماری شدید است.
به همین دلایل، واکسن برای همه افراد واجد شرایط توصیه میشود. افزون بر این، فصل آنفلوآنزای امسال زود رسیده و چند هفته طول میکشد تا دفاعهای ایمنی پس از تزریق واکسن فعال شوند.
به این معنا که باید بدون تأخیر واکسن بزنید.
در نهایت، تأکید بر اهمیت شستوشوی دستها و استفاده از ماسک در صورت شک به عفونت ضروری است. این اقدامات از انتشار بیماری به افراد آسیبپذیر جلوگیری میکند.
