پلینیوس پیر در حال گفتگو با امپراتور وسپاسیان.
آرشیو تاریخ جهانی / Contributor / گتی
انسان‌ها هزاران سال است که دربارهٔ تغییرات آب‌وهوایی می‌دانند، دربارهٔ آن فکر کرده‌اند و نگرانش بوده‌اند.
از دست‌کم سدهٔ چهارم پیش از میلاد، یونانیان و رومیان باستان تشخیص داده بودند که آب‌وهوا در طول زمان تغییر می‌کند و فعالیت انسانی می‌تواند این تغییر را ایجاد کند.
آنها عمیقاً دربارهٔ تأثیر آن بر ما به‌عنوان افراد و همچنین بر جامعهٔ گسترده‌تر نگران بودند.
اولین اشاره به تغییرات آب‌وهوایی؟
تئوفراستوس اهل اِرِسوس (حدود ۳۷۲ تا ۲۸۲ پیش از میلاد) شاگرد ارسطو بود. او گاهی به‌عنوان فردی شناخته می‌شود که اولین اشاره به تغییرات آب‌وهوایی را مطرح کرده است.
در رسالهٔ دربارهٔ بادها، تئوفراستوس یاد می‌کند که مردم کرت تشخیص داده بودند که آب‌وهوایشان در طول قرن‌ها تغییر کرده است:
[آنها می‌گویند] که اکنون زمستان‌ها طولانی‌تر شده و برف بیشتری می‌بارد، و به‌عنوان دلیل نشان می‌دهند که کوهستان‌ها زمانی مسکونی بوده و محصولات—هم غلات و هم درختان میوه—می‌داده‌اند، زیرا زمین کاشته و کشت می‌شده است.
زیرا در میان کوه‌های ایدائه و دیگر مناطق، دشت‌های وسیعی هست که اکنون هیچ‌کدام کشت نمی‌شوند، چون محصول نمی‌دهند.
اما زمانی، همان‌طور که گفته می‌شد، سکونت داشتند، و از همین رو جزیره پر از مردم بود، زیرا در آن زمان باران‌های سنگین رخ می‌داد، در حالی که برف بسیار و هوای زمستانی سخت رخ نمی‌داد.
مشخص نیست گزارش تئوفراستوس دربارهٔ آب‌وهوای کرت تا چه حد دقیق بوده یا منظور از «زمانی» در روایت او چه دورهٔ تاریخی است.
مطالعات علمی جدید نشان می‌دهد که کرت از ۸۰۰۰ پیش از میلاد تا ۶۰۰ پیش از میلاد دوره‌های گوناگونی از تغییرات آب‌وهوایی را تجربه کرده است—برای مثال از مرطوب و گرم به خشک و گرم و سپس به سرد و مرطوب—در حالی که در دورهٔ زندگی تئوفراستوس آب‌وهوا نسبتاً گرم و خشک بوده است.
مشاهدهٔ او نشان می‌دهد مردم اطلاعات مرتبط با تغییرات آب‌وهوا را نسل‌به‌نسل منتقل می‌کرده‌اند.
آگاهی باستانیان از نقش انسان در تغییرات آب‌وهوایی
در دوران یونان و روم باستان، برخی حتی آگاه بودند که اقدامات انسان می‌تواند به تغییر آب‌وهوا منجر شود.
اشراف‌زادهٔ رومی پلینیوس پیر (۲۳/۲۴ تا ۷۹ میلادی) در اثر خود تاریخ طبیعی نمونه‌هایی از تغییرات آب‌وهوایی ناشی از فعالیت انسانی ارائه می‌کند.
در بخشی، پلینیوس یاد می‌کند که:
در ناحیهٔ لاریسا در تسالی، خالی‌کردن یک دریاچه موجب پایین‌آمدن دمای ناحیه شده است.
به‌گفتهٔ او، به‌دلیل این تغییر آب‌وهوا:
درختان زیتونی که قبلاً در آنجا رشد می‌کردند ناپدید شده‌اند، و تاک‌ها شروع کرده‌اند که دچار یخبندان شوند—چیزی که پیش از این اتفاق نمی‌افتاد.
پلینیوس اشاره می‌کند که این نوع تغییر ناشی از فعالیت انسانی در جاهای دیگری از یونان نیز رخ داده است:
شهر آئنوس، از زمانی که رود ماریچا به آن نزدیک‌تر آورده شد، گرمای بیشتری را تجربه کرده است؛ و ناحیهٔ اطراف فیلیپی هنگامی که زمین‌های زیر کشت آن خشک شدند، آب‌وهوایش تغییر یافته است.
آگاهی باستانیان از تغییرات بلندمدت آب‌وهوا
یونانیان و رومیان باستان می‌دانستند که آب‌وهوا در طول زمان ثابت نمی‌ماند.
نویسندهٔ رومی کولوملا (فعال در حدود سال ۵۰ میلادی) در اثر خود دربارهٔ کشاورزی یاد می‌کند که نویسندگان پیشین نیز دربارهٔ تغییرات آب‌وهوایی سخن گفته‌اند:
زیرا من دریافتم که بسیاری از صاحب‌نظران [...] باور داشتند که با گذشت طولانی اعصار، آب‌وهوا و شرایط جوی دچار تغییر می‌شوند.
کولوملا به نویسندهٔ رومی ساسرنا (فعال در اوایل سدهٔ اول پیش از میلاد) اشاره می‌کند. ساسرنا مشاهده کرده بود که:
مناطقی که پیش‌تر، به‌سبب سختی بی‌وقفهٔ زمستان، نمی‌توانستند هیچ نهال تاک یا زیتونی را حفظ کنند، اکنون که سرمای پیشین کاهش یافته و هوا معتدل‌تر شده، برداشت‌های فراوانی از زیتون و شراب (محصول باخوس) تولید می‌کنند.
ساسرنا این تغییرات بلندمدت را به فعالیت انسانی نسبت نمی‌داد. او معتقد بود دلیل آن:
تغییر موقعیت آسمان‌هاست.
واکنش‌های باستانیان به تغییرات آب‌وهوایی
نویسندگان یونانی و رومی گاهی از تخریب محیط زیست شکایت می‌کردند.
پلینیوس پیر گفته است:
ما رودخانه‌ها و عناصر طبیعت را آلوده می‌کنیم، و خود هوا—که مهم‌ترین تکیه‌گاه زندگی است—را به محیطی برای نابودی زندگی تبدیل می‌کنیم.
با این حال، اغلب نویسندگان باستان، تخریب محیط زیست یا آلودگی را به اندازهٔ امروز به تغییرات آب‌وهوایی پیوند نمی‌زدند.
استثنا زمانی است که از خشک‌کردن دریاچه‌ها یا تغییر مسیر رودخانه‌ها سخن می‌گویند—اتفاقاتی که بسیاری از آنها را نگران می‌کرد.
مجسمهٔ نِروا در کنار کولوسئوم زیر برف.
برخی رهبران باستان، مانند امپراتور روم نروا، اقداماتی برای پاک‌سازی محیط زیست انجام دادند.
Universal Images Group / گتی
با این حال، نویسندگان باستان حفاظت از محیط زیست را موضوعی جدی می‌دانستند.
آنها معتقد بودند که ناسالم‌کردن محیط زیست، مردم را نیز ناسالم می‌کند.
برای مثال، پزشک رومی گالن (۱۲۹–۲۱۶ میلادی) می‌گفت که در زمان او رود تیبر در روم چنان آلوده بود که خوردن ماهی‌های آن امن نبود. با این حال، بسیاری از مردم آن ماهی‌ها را می‌خوردند، بیمار می‌شدند و می‌مردند.
منابع اصلی آلودگی، فاضلاب و زباله بودند.
برخی رهبران باستان اقداماتی برای بهبود محیط زیست انجام دادند.
برای نمونه، امپراتور رومی نِروا (که ۹۶ تا ۹۸ میلادی حکومت کرد) پروژه‌های ساختمانی‌ای انجام داد که به‌گفتهٔ نویسندهٔ رومی فرونتینوس، باعث شد ظاهر شهر «پاک و دگرگون‌شده» شود و هوا «پاک‌تر» گردد.
جهان امروز چه می‌تواند بیاموزد؟
نوشته‌های یونانیان و رومیان باستان نشان می‌دهد که آنها نگران اثرات منفی ما بر محیط زیست بودند.
این نوشته‌ها نشان می‌دهند مکان‌هایی که زمانی سرسبز و حاصلخیز بودند، بعدها ویران و بایر شدند.
اگرچه یونانیان و رومیان آسیب‌زدن به محیط زیست را کمتر از ما به تغییرات آب‌وهوایی مرتبط می‌دانستند، اما با این حال می‌دانستند که تخریب محیط زیست می‌تواند آب‌وهوا را تغییر دهد.
و می‌دانستند که این امر در نهایت می‌تواند به خود افراد و به جامعهٔ آنها آسیب برساند.
tant info. See Cookie Preferences.
