اگر بخواهیم هم از زاویه‌ی حقوقی و هم از زاویه‌ی فنی به موضوع نگاه کنم، پاسخ کوتاه این است:
در شرایط فعلی، صدای افراد به تنهایی دیگر نمی‌تواند به‌عنوان مدرک قطعی و قابل اعتماد در دادگاه پذیرفته شود، مگر اینکه با لایه‌های قویِ راستی‌آزمایی همراه باشد.
۱. مشکل اصلی: جعل صوت (Deepfake Audio)
-
فناوری‌های هوش مصنوعی و تولید صوت مصنوعی اکنون به‌قدری پیشرفته‌اند که حتی کارشناسان غیرمتخصص هم ممکن است تفاوت بین صدای واقعی و جعلی را تشخیص ندهند.
-
ابزارهای ساخت صدا می‌توانند لحن، لهجه، مکث‌ها و حتی تنفس فرد را تقلید کنند.
-
نتیجه: اگر تنها یک فایل صوتی ارائه شود، بدون منبع قابل تأیید، احتمال جعل بسیار بالاست.
۲. معیارهای پذیرش صدای ضبط‌شده در دادگاه
(که در بسیاری از نظام‌های حقوقی رعایت می‌شود)
-
احراز منبع ضبط
-
باید مشخص باشد چه کسی ضبط کرده، با چه ابزاری، در چه زمانی و مکان.
-
زنجیره‌ی مالکیت (Chain of Custody) باید کامل باشد.
-
-
تأیید فنی
-
تحلیل طیف فرکانس و الگوهای موج برای یافتن نشانه‌های دستکاری.
-
مقایسه با نمونه‌های معتبر صدای همان شخص.
-
-
شهادت انسانی پشتیبان
-
افرادی که در محل حضور داشتند و می‌توانند محتوای مکالمه را تأیید کنند.
-
-
تطبیق با سایر مدارک
-
پیامک‌ها، ویدئوها، یا شواهد مکتوب همزمان.
-
۳. رویکرد فعلی دادگاه‌ها
-
در کشورهای پیشرو، دادگاه‌ها فایل صوتی تنها را به‌عنوان مدرک اصلی نمی‌پذیرند، مگر با تأیید فنی و مستندسازی دقیق.
-
حتی با تأیید فنی، ارزش اثباتی صدا معمولاً پایین‌تر از ویدئو یا اسناد کتبی است.
-
در برخی پرونده‌ها، برای جلوگیری از سواستفاده، صدای ناشناس یا بدون منبع معتبر کاملاً رد می‌شود.
۴. نتیجه‌گیری
در عصر جعل صوت و تصویر:
-
صدای افراد باید همراه با راستی‌آزمایی چندمرحله‌ای و سایر شواهد ارائه شود.
-
اتکا صرف به صدای ضبط‌شده، ریسک خطای قضایی را بالا می‌برد.
-
آینده احتمالاً شامل الزامات قانونی برای امضای دیجیتال صوتی در لحظه ضبط خواهد بود.
یک چک‌لیست دادگاهی تشخیص اعتبار صوت می تواند نشان دهد در چه شرایطی دادگاه‌ها آن را معتبر می‌دانند و در چه شرایطی رد می‌کنند.
در این قالب، چک‌لیست بررسی اعتبار صدای ضبط‌شده به صورت جدول آمده است:
| ردیف | معیار بررسی | توضیح | وضعیت (✓ / ✗ / نیاز به بررسی) |
|---|---|---|---|
| ۱ | ثبت‌کننده مشخص است | نام و مشخصات فرد یا نهاد ثبت‌کننده معلوم باشد | |
| ۲ | تاریخ و ساعت ضبط | ثبت دقیق زمان و امکان راستی‌آزمایی | |
| ۳ | محل ضبط مشخص است | مکان فیزیکی یا GPS قابل تأیید | |
| ۴ | زنجیره مالکیت | مشخص بودن مسیر نگهداری فایل از ضبط تا ارائه در دادگاه | |
| ۵ | متادیتا سالم | بدون حذف یا تغییر مشکوک در اطلاعات فایل | |
| ۶ | تحلیل طیف و موج | عدم وجود نشانه‌های ویرایش یا برش | |
| ۷ | مقایسه با صدای مرجع | همخوانی با نمونه‌های معتبر صدای فرد | |
| ۸ | عدم نویز مصنوعی | نبود آرتیفکت‌های دیجیتال غیرطبیعی | |
| ۹ | شاهد انسانی | وجود فردی که حضور داشته و مکالمه را شنیده | |
| ۱۰ | مدرک پشتیبان | وجود اسناد دیگر همزمان (پیامک، ویدئو و...) | |
| ۱۱ | همخوانی با وقایع | انطباق با زمان‌بندی و مکان‌های تأیید‌شده | |
| ۱۲ | رعایت قوانین شنود | ضبط مطابق مقررات و با مجوز لازم | |
| ۱۳ | تأیید کارشناس رسمی | ارزیابی و تأیید اصالت توسط نهاد معتبر | |
| ۱۴ | تشخیص جعل صوت | استفاده از ابزارهای شناسایی دیپ‌فیک | |
| ۱۵ | تحلیل لحن و لهجه | بررسی ناسازگاری‌های احتمالی در گفتار |
