تبریز امروز:

آنچه امروز از قلعه ها و دژهای تاریخی گلپایگان به یادگار باقی مانده شامل سه قسمت می باشد :

الف) 1-قسمتی از دیوار و یك برج مخروبه واقع در صحرای عرب در كنار پل آزادگان .

2-قسمتی كوتاه كه ارتفاع آن را برای همگونی با دیوار ساختمان های مجاور كم كرده اند ، واقع در پشت مسجد عموكرم .

3-قسمتی از دیوار و دو برج واقع در صحرای پشته (خیابان شهید قرنی) كه یكی از برج های آن به عنوان دیوار منزل مورد استفاده قرار گرفته و تاحد ممكن كوتاه شده است .

ب) قلعه و باروی متروكه واقع در جاده كمر بندی گوگد .

ج)قلعه و باروی بازسازی شده گوگد (ارگ گوگد) مشخصات و محدوده دیوار: براساس شواهد موجود ، ارتفاع دیوار بارو گرچه همه جا یكسان نیست ولی در اكثر نقاط كمتر از 7 متر نبوده و به دلیل اینكه مصالح ساخت آن از قسمت بیرونی دیوار تأمین و در پای آن خندقی ایجاد شده كه ارتفاع دیوار را بیشتر می كرده و هم جنبه ایجاد مانع در برابر هجوم دشمن را داشته است . مصالح دیوار در همه جا یكسان نیست ، در برخی نقاط مانند صحرای پشته و كوچه مسجد عمو كرم از گل رس (چینه) و در صحرای عرب از خشت خام و چینه استفاده شده است . محدوده دیوار براساس قسمت های باقی مانده و انحنای موجود به نظر می رسد كه محله باباعبد اله را از ابتدای خیابان شهید قرنی تا نزدیك قلعه گبری(مقابل پل قاضی زاهد) و قسمتی از صحرای عرب را در بر می گرفته است . و از این لحاظ می توان گفت كه محله باباعبداله قدیمی ترین قسمت شهر است كه بنای آن به دوران پیش ار اسلام بر می گردد . قدمت دیوار: به نظر می رسد كه قدمت دیوار برابر با قدمت بنای شهر است . گرچه در طول تاریخ با هر هجومی قسمتی از آن تخریب می گشته و دوباره در دوره آرامش تعمیر می گشته ولی محدوده آن در طول زمان تغییر چندانی نكرده و اگر پسِ بنای اولیه ، شهرگسترش یافته است ،‌محدوده دیوار همان بوده و هنگام بروز فتنه ، همه مردم در همین قسمت قدیمی شهر تجمع می كرده اند. دلیل این مدعا بناهای دوران سلجوقی همانند منار ،بازار و مسجد جامع است كه در فاصله كمتر از یك كیلومتر از بارو ساخته شده اند و درواقع قسمت جدید شهر را بنا می كرده اند (مشابه این كار را شاه عباس كبیر در اصفهان انجام داد . مجموعه میدان نقش جهان و چهار باغ را خارج از شهر قدیمی بنا كرد و آنها را به وسیله بازار به شهر قدیمی پیوست داد) اهمیت منطقه گلپایگان از قدیم ، حنبه نظامی آن بوده است . وجود كوه های مرتفع در اطراف و اكناف آن كه معابر آن را می توان با تعداد كمی سپاهی محافظت كرد . نزدیكی به منطقه غنی و پرآب فریدن(پرتیكان) می توانستند به راحتی مایحتاج غذایی سپاه را فراهم نمایند و مركزیت آن نسبت به كشور پهناور ایران در دوره هخامنشی از جمله عللی بوده است كه این منطقه اهمیت سوق الجیشی می داده است . ظاهراً در گذشته كه سپاه منظم وجود نداشت برای جنگ ها می بایست سپاهیان محلی را در یك نقطه برای جنگ جمع می كردند و گلپایگان به خاطر موقعیت خاص خودش یكی از پادگان های مهم نظامی بوده است .وجود پل قدیمی رودخانه كه پایایه های آن منصوب به دوران ساسانی است و دژ مقابل آن كه به قلعه گبرب معروف است و جنبه دژبانی داشته مؤید این گمان می باشد و به احتمال زیاد دیوار بارو در همین زمان به دور شهر احداث شده است .

سید محمدحسین ماهری