سیموس دافی، ۳ تیر ۱۴۰۴
هنوز زود است که بگوییم آیا آتش‌بس شکننده بین ایران و اسرائیل پایدار خواهد ماند و به ارمنستان فرصتی برای رهایی از پیامدهای استراتژیک تهدیدآمیز این منازعه می‌دهد یا خیر. با ادامه تهدید جنگ بر فراز تهران، ارمنستان ممکن است از یک مسیر تجاری حیاتی محروم شود و توانایی‌اش برای مقاومت در برابر فشارهای دیپلماتیک روسیه و آذربایجان در مسائلی که تأثیرات قابل‌توجهی بر حاکمیت ارمنستان دارند، تضعیف گردد.
پیش از آغاز منازعه ایران و اسرائیل در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، ایران تنها مسیر تجاری قابل‌اعتماد ارمنستان به جهان خارج محسوب می‌شد، هرچند این مسیر نیز با موانع و تنگناهایی مواجه بود. مرزهای ترکیه و آذربایجان همچنان عمدتاً به روی تجارت ارمنستان بسته‌اند و گرجستان در ماه‌های اخیر اقداماتی انجام داده است—که برخی تحلیلگران معتقدند به دستور کرملین بوده—برای مختل کردن صادرات به مقصد روسیه.
گردش تجاری ارمنستان در سال جاری به دلیل تصمیم کرملین برای محدود کردن بازصادرات جواهرات و فلزات گران‌بها ضربه بزرگی خورده است؛ هرگونه کاهش صادرات از طریق مسیرهای ایرانی تنها مشکلات تجاری ایروان را تشدید خواهد کرد.
ایران همچنین حامی دیپلماتیک کلیدی ارمنستان در مذاکرات جاری بر سر کریدور زنگزور بوده است، کریدوری پیشنهادی که قرار است از خاک ارمنستان عبور کرده و جمهوری آذربایجان را به منطقه خودمختار نخجوان متصل کند. تا به امروز، ارمنستان به‌شدت با اعطای هرگونه امتیازات فراسرزمینی به آذربایجان در مسیر زنگزور مخالفت کرده و مقامات ایرانی معتقدند ایجاد این کریدور روابط تجاری در امتداد مرز «استراتژیک» دو کشور را به خطر می‌اندازد.
ناظران ارمنی اکنون نگران‌اند که باکو، با این برآورد که ایران در حال جنگ است، ممکن است فشارهای دیپلماتیک و نظامی بر ایروان را افزایش دهد.
یغیا تاشجیان در مقاله‌ای که در هفته‌نامه ارمنی منتشر شده، نوشته است: «ایران مدت‌هاست نقش محوری در حفظ تمامیت ارضی ارمنستان و جلوگیری از ایجاد کریدور زنگزور ایفا کرده است»، و افزود که «باکو و آنکارا جنگ تهران را فرصتی برای اعمال فشار بر ارمنستان منزوی‌شده در منطقه می‌بینند.»
این موضوع برای ایران به‌قدری مهم است که حتی در حالی که تهران درگیر تبادل موشک با اسرائیل بود، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در ۲۷ خرداد به آذربایجان هشدار داد که از هرگونه اقدام یک‌جانبه خودداری کند و مسئله زنگزور را «خط قرمز» ایران توصیف کرد.
در حال حاضر، کاملاً مشخص نیست که آیا این گفتارهای ایران برای بازدارندگی باکو کافی است یا خیر. دولت الهام علی‌اف به نظر مصمم است گزینه‌های خود را باز نگه دارد و در عین حال فشار بر ایروان را افزایش دهد. در ۲۴ خرداد، حکمت حاجی‌اف، مشاور سیاست خارجی رئیس‌جمهور، از ارمنستان خواست «نخستین گام مهم برای گشایش کریدور زنگزور» را بردارد. همچنین در سخنرانی‌ای که در ۲۸ خرداد در باکو ایراد شد، علی‌اف اظهار داشت که ارمنستان باید بازگشت آذربایجانی‌ها به آنچه آذربایجان «منطقه زنگزور غربی» یا استان سیونیک ارمنستان می‌نامد، تسهیل کند. علی‌اف ادعا می‌کند که صدها هزار آذربایجانی در اوایل قرن بیستم به‌زور از این منطقه اخراج شده‌اند.
علی‌اف اظهار داشت: «عدالت تاریخی ایجاب می‌کند که بازگشت صلح‌آمیز و ایمن این مردم به سرزمینشان تضمین شود.»
در حالی که آذربایجان ارمنستان را تهدید می‌کرد، مقامات آذربایجانی اقداماتی برای اطمینان دادن به ایران انجام دادند که این کشور در منازعه ایران و اسرائیل بی‌طرف خواهد ماند، با وجود روابط قوی دفاعی و امنیتی باکو با اسرائیل. در گفت‌وگوی تلفنی ۲۴ خرداد با عراقچی، جیهون بایراموف، وزیر امور خارجه آذربایجان، اظهار داشت که آذربایجان «به هیچ وجه اجازه نخواهد داد از حریم هوایی یا خاکش برای حملات علیه ایران یا هر کشور دیگری استفاده شود»، به گزارش خبرگزاری مهر ایران.
تجارت آذربایجان نیز از منازعه ایران و اسرائیل، به‌ویژه در امتداد کریدور شمال-جنوب که کالاها را از آسیا از طریق ایران و آذربایجان به روسیه منتقل می‌کند، تهدید می‌شود. ایران گره کلیدی این شبکه است. اگرچه این کریدور هنوز کاملاً توسعه‌نیافته، اما برای کرملین که از آن برای کاهش تأثیر تحریم‌های غربی و ادامه تلاش جنگی خود در اوکراین استفاده می‌کند، خط حیاتی مهمی است. تجارت در امتداد این کریدور در سال ۲۰۲۴، به‌ویژه تجارت دوجانبه بین ایران و روسیه از طریق دریای خزر، رونق گرفت.
کرملین همچنان به توسعه شبکه شمال-جنوب علاقه‌مند است. خبرگزاری رسمی تاس به نقل از دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، گزارش داد: «صرف‌نظر از اینکه این منازعه چگونه پیش برود، پس از پایان جنگ، این پروژه همچنان اجرا خواهد شد.»
یک مسیر تجاری شرق-غرب در حال توسعه که شامل ایران و آذربایجان است، معروف به کریدور آراز - ارس، نیز در معرض اختلال قرار دارد. مسیر آراز به‌عنوان جایگزینی برای گزینه زنگزور پیش‌بینی شده و از خاک ایران عبور می‌کند تا سرزمین اصلی آذربایجان را به نخجوان و سپس به ترکیه متصل کند. منازعه ایران و اسرائیل ممکن است مقامات آذربایجانی را به این نتیجه برساند که مسیر آراز غیرقابل‌دوام است، و در نتیجه عزم آنها برای تأمین کریدور زنگزور را افزایش دهد.
روسیه—که به دنبال ایفای نقش ضامن امنیتی برای زنگزور است تا حضور امنیتی قوی خود در قفقاز را حفظ کند—ممکن است به آذربایجان بپیوندد و برای کسب امتیاز از ارمنستان فشار بیاورد. روسیه همچنین به دنبال اهرم‌های بیشتری است تا از چرخش ژئوپلیتیکی ارمنستان از کرملین به سمت غرب جلوگیری کند.
سیموس دافی، دانشجوی دکتری حقوق در دانشگاه شیکاگو است که در حال حاضر به‌عنوان همکار تابستانی در دفتر نماینده امور حقوقی بین‌المللی جمهوری ارمنستان فعالیت می‌کند.
منبع: 
https://eurasianet.org/iranian-israeli-conflict-highlights-armenias-difficult-geopolitical-position
