ارتش امپراتوری ساسانی و بازسازیهای اردشیر رادپور
ارتش ساسانی، نیروی نظامی اصلی امپراتوری ساسانی (۲۲۴–۶۵۱ میلادی) بود که در کنار نیروی دریایی ساسانی فعالیت میکرد. این ارتش با به قدرت رسیدن اردشیر اول (حکومت: ۲۲۴–۲۴۱ میلادی)، بنیانگذار امپراتوری ساسانی، شکل گرفت. اردشیر با هدف احیای امپراتوری ، اصلاحات نظامی گستردهای انجام داد و ارتشی دائمی تحت فرمان مستقیم خود ایجاد کرد که افسران آن از ساتراپها، شاهزادگان محلی و اشراف جدا بودند. او سازمانهای نظامی هخامنشی را احیا کرد، مدل سوارهنظام پارتی را حفظ نمود و از زرههای جدید و تکنیکهای جنگ محاصره استفاده کرد. این سیستم نظامی برای بیش از ۴۰۰ سال به او و جانشینانش خدمت کرد و امپراتوری ساسانی را، در کنار امپراتوری روم و بعدها امپراتوری روم شرقی، به یکی از دو ابرقدرت اواخر دوران باستان در غرب اوراسیا تبدیل کرد.
ارتش ساسانی وظیفه حفاظت از ایرانشهر (قلمرو ایران) را در شرق در برابر تهاجمات اقوام کوچنشین آسیای مرکزی ,و در برابر امپراتوری روم بر عهده داشت. شیوه جنگی ساسانیان در مقایسه با پیشینیان هخامنشی تفاوتهای چشمگیری داشت، از جمله کنار گذاشتن تقریباً کامل ارابههای جنگی، برجسته شدن نقش فیلهای جنگی، و افزایش اهمیت سوارهنظام به سبک پارتی، شامل کاتافراکتهای سنگین (سوارهنظام زرهپوش) و کمانداران سوار. چهار شاخه اصلی ارتش شامل فیلها، سوارهنظام، کمانداران و پیادهنظام معمولی بود.
رتبههای نظامی
برخی از رتبههای کلیدی ارتش ساسانی عبارت بودند از:
-
ایرانسپهبد: فرمانده کل.
-
سپهبد: ژنرال میدانی.
-
پایگوسبان یا پادوسپان: فرمانده یکی از چهار بخش استانی که در زمان خسرو اول ایجاد شد.
-
مرزبان یا کنارنگ: معادل مارگراف یا فرمانده نگهبانان مرزی، مشابه استراتژیست یا ماگیستر میلیتوم روم شرقی.
-
پشتیگبانسالار: رئیس گارد سلطنتی.
-
ایرانانبارغبد: مسئول ارشد تدارکات ارتش.
-
ستوربزاشک: دامپزشک ارشد مسئول اسبهای نخبگان سوارهنظام.
-
آرگبد: فرمانده قلعه یا دژ.
-
پایگانسالار: رئیس یک لشکر پیادهنظام.
-
سوارانسردار: رئیس یک لشکر سوارهنظام.
-
گندسالار: فرمانده یک واحد گند (تقسیمبندی نظامی).
بازسازیهای اردشیر رادپور
اردشیر رادپور، پژوهشگر جنگهای باستانی، بازسازیهای دقیقی از تجهیزات و زره سربازان ارتش ساسانی انجام داده است که بر اساس شواهد تاریخی، منابع باستانشناسی و مشاوره با مورخان نظامی ساخته شدهاند. این بازسازیها شامل جزئیات دقیق زرهها، کلاهخودها و تسلیحات سربازان ساسانی، مانند کاتافراکتهای نخبه (سواران زرهپوش سنگین) و پیادهنظام است.
برخی از بازسازیهای برجسته او عبارتاند از:
-
سوارهنظام متوسط ساسانی: این بازسازی شامل زره زنجیری، کلاهخود ترکیبی با محافظ صورت زنجیری (که رومیها نیز از آن اقتباس کردند)، محافظ ساعد، نیزه سبک، کمان ترکیبی به سبک سکایی (میراث پارتیها) و شمشیر سوارهنظام است.
-
شوالیه ساسانی (سواران): رادپور یک شوالیه ساسانی را با زره کامل و تجهیزات سوارهنظام نخبه بازسازی کرده که همراه با شخصیت روکسانا (با بازی لیلا میلانی، بازیگر و مدل ایرانی) بهعنوان بانوی نجیبزاده و همرزم در سوارهنظام ساسانی به تصویر کشیده شده است.
-
سربازان هخامنشی و ساسانی: او همچنین بازسازیهایی از گارد جاویدان هخامنشی (برای تهاجم خشایارشا به یونان در ۴۸۰ پیش از میلاد) و سوارهنظام نخبه ساسانی انجام داده که شامل جزئیات دقیق زره، لباس و تجهیزات است.
تصاویر بازسازیشده توسط رادپور، که در وبسایتهایی مانند فیسبوک (صفحه Great Sasanian Empire - Persian) و وبسایت شخصی او (radpour.com) منتشر شدهاند، نشاندهنده دقت و تعهد او به بازنمایی تاریخی است. این بازسازیها نهتنها برای علاقهمندان به تاریخ نظامی ایران، بلکه برای پژوهشگران و دانشگاهیان نیز ارزشمند هستند، زیرا با منابع اصلی و آرشیوهای تاریخی همخوانی دارند.
نکات تکمیلی
-
اهمیت سوارهنظام: سوارهنظام، بهویژه کاتافراکتها، ستون فقرات ارتش ساسانی بودند و تأثیر زیادی بر تاکتیکهای نظامی رومیها، اعراب و ترکها گذاشتند. آموزشهای سخت و منظم این سواران، آنها را به سربازانی منضبط و کارآمد تبدیل کرده بود.
جنگ محاصره: ساسانیان روشهای پیشرفتهای در جنگ محاصره داشتند، از جمله استفاده از منجنیق، کمانهای بزرگ، دژکوبها و حفر تونل زیر دیوارها (مانند نمونه کشفشده در دورا-اروپوس). آنها همچنین از روشهای دفاعی خلاقانه مانند ریختن مایعات داغ یا پرتاب موشکهای آتشین استفاده میکردند.
-
-
تأثیر فرهنگی: ارتش ساسانی نهتنها از نظر نظامی، بلکه از نظر فرهنگی نیز تأثیرگذار بود. زرهها، تسلیحات و حتی آداب نظامی آنها بر همسایگانشان، از جمله رومیها، اثر گذاشت.
م