بیانیه افشای اطلاعات:
هیئران جو از مؤسسه کارنگی نیویورک (CCNY) بودجه دریافت می‌کند. این مقاله تا حدی با حمایت مالی CCNY (گرنت G-PS-24-62004، سیاست‌ورزی دولت‌های کوچک و بازتنظیم) ممکن شده است. او همچنین پژوهشگر ارشد در مرکز گروه‌های مسلح و عضو گروه مشاوره متخصصان در مؤسسه یکپارچگی انتقالی است. اظهارات و دیدگاه‌های بیان‌شده صرفاً بر عهده نویسنده است.
اِجه گوزتپه چلبی نیز از CCNY بودجه دریافت می‌کند و این مقاله با حمایت مالی همان گرنت ممکن شده است. او استاد حقوق اساسی ترکیه و تطبیقی در دانشکده حقوق دانشگاه بیلکنت (آنکارا/ترکیه) است. اظهارات و دیدگاه‌های بیان‌شده صرفاً بر عهده نویسنده است.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در تاریخ ۱۴ مه ۲۰۲۵، درحالی‌که در عربستان سعودی بود، اعلام کرد که ایالات متحده تحریم‌ها علیه سوریه را لغو خواهد کرد. این تغییر سیاست پیروزی بزرگی برای دولت رئیس‌جمهور جدید سوریه، احمد الشرا، بود که تقریباً شش ماه پس از سرنگونی رژیم دیرینه بشار اسد، در تلاش برای تثبیت قدرت خود است.
اما این موفقیت تنها نتیجه لابی‌گری خود سوریه نبود. ترامپ در اعلام این تغییر سیاست، عمدتاً آن را به میزبانان سعودی خود و همچنین ترکیه نسبت داد. هر دو کشور از دیرباز مخالف اسد بوده‌اند و به‌سرعت از الشراع حمایت کردند و ایالات متحده را به عادی‌سازی روابط با دولت جدید سوریه ترغیب کرده‌اند.
ترکیه، که منابع و سرزمینش به شدت از بی‌ثباتی در همسایگی سوریه متأثر شده، نقش ویژه‌ای حتی با وجود مخالفت‌های اسرائیل در متقاعد کردن ترامپ برای پذیرش دولت پسا-اسد ایفا کرد.
ما به‌عنوان کارشناسان روابط بین‌الملل و حقوق و سیاست ترکیه معتقدیم که تحولات سوریه نشان‌دهنده نقش برجسته‌ای است که یک قدرت کوچک تا متوسط مانند ترکیه می‌تواند در امور منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا کند. این موضوع به‌ویژه در خاورمیانه صادق است، جایی که نفوذ قدرت‌های جهانی مانند ایالات متحده رو به کاهش و گاهی غیرقابل‌پیش‌بینی به نظر می‌رسد.
فرصتی در سوریه
پس از ۱۳ سال جنگ داخلی ویرانگر، سوریه با چالش‌های بزرگی مواجه است، از جمله وظیفه فوری بازسازی دولت. نه‌تنها خشونت همچنان در خود سوریه مشهود است – همان‌طور که قتل اخیر علوی‌ها، ظاهراً توسط نیروهای دولتی یا گروه‌های همسو با آنها، نشان داد – بلکه اسرائیل نیز بارها به مواضع داخل سوریه حمله کرده تا دولت جدید را تضعیف کند. از نظر دولت اسرائیل، یک سوریه قوی و نظامی‌شده تهدیدی به‌ویژه در رابطه با مرز ناپایدار در بلندی‌های جولان ایجاد می‌کند.
با وجود مشکلات پیش روی دولت جدید سوریه، این دولت توانایی قابل‌توجهی در کسب پذیرش بین‌المللی نشان داده است – نکته‌ای قابل‌توجه با توجه به ارتباط رهبری الشرا با گروه حیات تحریر الشام، گروهی که پیش‌تر با القاعده مرتبط بود و از سال ۲۰۱۴ در فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی ایالات متحده قرار دارد.
اعمال نفوذ ترکیه
در این زمینه، نقش ترکیه به‌ویژه مهم بوده است.
از زمان به قدرت رسیدن ترامپ، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، او را برای لغو تحریم‌ها تحت فشار قرار داده است. این دو نفر در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ رابطه‌ای قوی برقرار کرده بودند، به‌طوری‌که رئیس‌جمهور آمریکا خود را «طرفدار بزرگ» رهبر ترکیه خوانده بود.
دیپلماسی پشت‌پرده ترکیه بخشی از تلاش گسترده‌تر این کشور برای پر کردن خلأ ناشی از سقوط اسد است. این کار نه‌تنها جایگاه اردوغان را به‌عنوان یک بازیگر منطقه‌ای تقویت می‌کند، بلکه برنامه داخلی او را نیز پیش می‌برد.
ترکیه به‌سرعت در چندین جبهه برای تعیین مسیر آینده سوریه اقدام کرده و پروژه‌های اقتصادی و امنیتی را در این کشور دنبال کرده است. در درجه اول، ترکیه سرمایه‌گذاری خود در سوریه را افزایش داده است.
همچنین، همان‌طور که در لیبی و سومالی انجام داد، ترکیه به آموزش و تجهیز نیروهای امنیتی جدید سوریه کمک کرده است.
در استان ادلب در شمال شرق سوریه، ترکیه بودجه آموزش، مراقبت‌های بهداشتی و برق را تأمین می‌کند و لیر ترکیه به‌عنوان ارز غیررسمی در سراسر شمال‌غرب سوریه استفاده می‌شود.
ریشه این اقدامات در منافع ترکیه برای مدیریت وضعیت امنیتی خود نهفته است.
از سال ۱۹۸۴، ترکیه با گروه‌های جدایی‌طلب کرد، به‌ویژه حزب کارگران کردستان (PKK) که با شبه‌نظامیان YPG کرد در شمال شرق سوریه همسو است، در حال مبارزه است – گروهی که در جنگ داخلی سوریه علیه نیروهای اسد جنگیده بود.
سقوط اسد منجر به عقب‌نشینی روسیه از سوریه شد. در عین حال، نفوذ ایران نیز به دلیل خروج اسد و تضعیف نظامی حزب‌الله در لبنان همسایه کاهش یافته است. ایالات متحده نیز دیگر به‌طور فعال از شبه‌نظامیان کرد YPG در شمال شرق سوریه حمایت نمی‌کند.
در این خلأ نفوذ خارجی، ترکیه به‌سرعت فرصتی برای بازسازی چشم‌انداز امنیتی منطقه به دست آورد.
آنکارا، که همچنان بخش‌های بزرگی از قلمرو شمال شرق سوریه را از مبارزه علیه اسد و گروه‌های کرد سوری کنترل می‌کند، با طرحی سوری برای ادغام YPG، شاخه مسلح نیروهای دموکراتیک کرد سوری (SDF)، در ارتش جدید سوریه موافقت کرد.
دیدگاه ترکیه از مدت‌ها پیش این بوده که مبارزه با PKK در بلندمدت تنها با ثبات در خاک سوریه موفق خواهد بود. اکنون PKK در تلاش برای دستیابی به صلح با دولت ترکیه است، اما مشخص نیست که آیا SDF در سوریه خلع سلاح شده و منحل خواهد شد یا خیر. به همین دلیل، وجود یک دولت قوی و باثبات سوری که اکثریت کردها را در خود جای دهد، ممکن است به نفع آنکارا باشد.
در همین حال، موفقیت الشرا در بازسازی سوریه پس از جنگ داخلی به ترکیه در جبهه دیگری نیز کمک خواهد کرد: مسئله پناهجویان سوری.
ترکیه در حال حاضر میزبان حدود ۳.۲ میلیون پناهجوی سوری است – بیش از هر کشور دیگری. تعداد زیاد و مدت طولانی اقامت این افراد آواره، فشار زیادی بر اقتصاد و روابط اجتماعی ترکیه وارد کرده و منجر به درگیری‌هایی بین ترک‌ها و پناهجویان سوری شده است.
در ترکیه اجماع گسترده‌ای وجود دارد که مسئله پناهجویان سوری در ترکیه تنها از طریق یک استراتژی جامع بازگشت قابل‌حل است.
اگرچه سوری‌های دارای تابعیت ترکیه بخش مهمی از پایگاه رأی‌دهندگان حزب حاکم AK اردوغان را تشکیل می‌دهند، تنها راه‌حل موردنظر کنونی رئیس‌جمهور ترکیه و متحدانش، بازگرداندن پناهجویان است. برای این منظور، توسعه سریع و پایدار زیرساخت‌ها و مسکن در سوریه ضروری تلقی می‌شود.
چشم‌انداز برای قدرت‌های کوچک تا متوسط
با این حال، فرصت استراتژیک ترکیه در سوریه بدون ریسک‌های آشکار نیست. تهاجمات نظامی اسرائیل چالش‌هایی را که ترکیه در پیشبرد منافع خود در سوریه با آن مواجه است، نشان می‌دهد. قابل‌توجه است که اعلامیه ترامپ درباره تحریم‌ها ظاهراً بدون اطلاع – و برخلاف خواسته‌های – بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، انجام شد.
علاوه بر این، ترکیه در تلاش است تا نقش رو به رشد خود در منطقه را برای تقویت موضعش در مناقشه طولانی‌مدت قبرس به کار گیرد. جزیره قبرس، که چند صد مایل دورتر از سواحل سوریه قرار دارد، به دو منطقه تقسیم شده است: قبرسی‌های یونانی در جنوب و قبرسی‌های ترک در شمال که خود را به‌عنوان یک دولت مستقل اعلام کرده‌اند و تنها ترکیه آن را به رسمیت می‌شناسد. ترکیه تلاش می‌کند تا از طریق توافقی با سوریه، حوزه قضایی دریایی در شرق مدیترانه را تنظیم کند، اما این طرح به دلیل حمایت اتحادیه اروپا از موضع یونان در قبرس متوقف شده است.
با این حال، اقدامات ترکیه در سوریه به‌طور گسترده در جاهای دیگر نیز احساس می‌شود. کشورهای عربی مانند عربستان سعودی و قطر از ترتیب پسا-اسد در سوریه حمایت می‌کنند و منافع خود را در کنار منافع ترکیه می‌بینند، هرچند رقابت در جهان سنی در جریان است.
لغو تحریم‌ها توسط ایالات متحده تأثیرات سیاسی بلندمدتی فراتر از تأثیرات اقتصادی کوتاه‌مدت خواهد داشت. سوریه تجارت مستقیمی کمی با ایالات متحده دارد و تنها محصولات کشاورزی و عتیقه‌جات صادر می‌کند. اما ظاهر مشروعیت سیاسی و به رسمیت شناخته شدن، یک پیروزی دیپلماتیک برای ترکیه و همچنین سوریه است. این گشایش سیاسی نوید سرمایه‌گذاری‌های آینده در سوریه را به همراه دارد.
تعامل ترکیه با سوریه نشان می‌دهد که چگونه قدرت‌های کوچک تا متوسط می‌توانند مسیر سیاست‌ورزی خود را به شیوه خود ترسیم کنند. روزهایی که امور بین‌المللی توسط ابرقدرت‌ها تسلط می‌یافت، به نظر می‌رسد پایان یافته است – همان‌طور که بسیاری از مدت‌ها پیش پیش‌بینی کرده بودند. و در سوریه، ترکیه الگویی برای چگونگی بهره‌برداری قدرت‌های کوچک تا متوسط از این موقعیت به نفع خود ارائه می‌دهد.
