روابط بین تاجیکستان و افغانستان تحت رهبری طالبان به‌آرامی در حال گرم شدن است. پل تاجیکستان-افغانستان بر روی رودخانه پنج از سمت افغانستان در شیرخان بندر، ۲۶ ژانویه ۲۰۱۲. (BRF Blake/Creative Commons)
سیگنال‌های متفاوتی در جریان است.
در اوایل ماه مه، شرف‌الدین گدویف، یکی از منتقدان برجسته دولت امامعلی رحمان در تاجیکستان، در مصاحبه‌ای با شبکه تلویزیونی طلوع‌نیوز افغانستان، به شدت از این رهبر ۷۲ ساله انتقاد کرد. چند روز بعد، سخنگوی ارشد طالبان ارزیابی مثبتی از روابط دوجانبه ارائه داد و از "روابط مثبت" بین دوشنبه و کابل تمجید کرد و قول همکاری داد.
این اظهارات متضاد، مواضع محتاطانه و گاه متناقض مقامات هر دو کشور را نشان می‌دهد. با این حال، روند گرمی در روابط بین این دو همسایه که مرزی ناهموار به طول ۱,۳۷۴ کیلومتر دارند، قابل مشاهده است.
از نشانه‌های مثبت می‌توان به مجموعه‌ای از اظهارات عمومی مقامات طالبان در حمایت از همکاری با تاجیکستان و همچنین سفر یک هیئت تاجیکی به کابل در اواخر تابستان که به طور عمومی توسط طالبان اعلام شد، اشاره کرد.
ملانی سادوزای، پژوهشگر دانشگاه رگنسبورگ آلمان که به طور گسترده در مورد مرز افغانستان و تاجیکستان مطالعه کرده، می‌گوید: «آنچه واقعاً بهبود یافته، عمومی شدن دیدارهای دوجانبه است. تغییر بزرگ این است که مقامات تاجیکستان از انتشار بیانیه‌های توهین‌آمیز علیه طالبان دست کشیده‌اند.»
اما روابط بین این دو کشور چندان هم روان نیست. در مقایسه با دیگر کشورهای آسیای مرکزی مانند ازبکستان و قزاقستان که به سرعت روابط خود را با امارت اسلامی عادی کردند و توافق‌هایی امضا کردند، روابط تاجیکستان با طالبان همچنان نسبتاً سرد است.
تاجیکستان همچنان طالبان را گروهی افراطی می‌داند و از مخالفان طالبان حمایت می‌کند، در حالی که رژیم طالبان به اعضای گروه افراطی تاجیک، جماعت انصارالله، پناه داده و با رهبران اپوزیسیون تاجیکستان ارتباط برقرار کرده است.
بی‌اعتمادی رحمان به طالبان به دهه ۱۹۹۰، زمانی که تاجیکستان درگیر جنگ داخلی بین نیروهای وفادار به رحمان و اپوزیسیون متحد تاجیک به رهبری حزب رنسانس اسلامی بود، بازمی‌گردد. از آن زمان، رحمان نگران بی‌ثبات شدن رژیم خود توسط طالبان بوده است.
وقتی طالبان در سال ۲۰۲۱ به قدرت بازگشتند، دولت رحمان موضعی دفاعی اتخاذ کرد و نیروهای مرزی را تقویت کرد. در پاسخ، طالبان جنگجویان جماعت انصارالله را تشویق کردند.
روابط از سپتامبر ۲۰۲۳، زمانی که تاجیکستان اجازه بازگشایی بازارهای مرزی را داد که نیازمند همکاری نگهبانان مرزی دو کشور بود، شروع به بهبود کرد.
طی سال گذشته، نشانه‌های مثبت بیشتری مشاهده شده است. تابستان گذشته، یک هیئت ارشد طالبان به دوشنبه سفر کرد و در اواخر اوت، سای‌مومین یتیموف، رئیس کمیته دولتی امنیت ملی تاجیکستان و سفیر سابق این کشور در افغانستان، به کابل سفر کرد.
در ماه‌های بعد، چندین مقام طالبان اظهارات مثبتی درباره روابط دو کشور بیان کردند. عبدالکبیر، معاون وقت نخست‌وزیر طالبان، در اکتبر گفت: «روابط سیاسی ما با تاجیکستان در حال بهبود است و تفاوت‌های قابل توجهی نسبت به گذشته مشاهده شده است. هیئت آنها به اینجا آمد و هیئت ما به آنجا رفت و ان‌شاءالله این تبادلات افزایش خواهد یافت.»
تاجیکستان در حال حفظ تعادل ظریفی با طالبان است. از یک سو، دوشنبه در حال توسعه پیوندهای اقتصادی با افغانستان است، به‌ویژه در زمینه صادرات برق که در سال‌های اخیر افزایش یافته است. از سوی دیگر، ملاحظات سیاسی وجود دارد. مقامات تاجیک همچنان دوشنبه را مدافع منافع افغان‌های قومی تاجیک، که حدود یک‌چهارم جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند، معرفی می‌کنند. آنها همچنین در مورد به رسمیت شناختن کنترل طالبان بر افغانستان محتاطانه عمل می‌کنند.
سادوزای می‌گوید: «این بسیار پارادوکسیکال است... 'ما وجود شما را انکار می‌کنیم، اما تجارت مثل همیشه ادامه دارد.' آنها باید برای اهداف امنیتی و اقتصادی با طالبان تعامل کنند، اما باید با موضع سیاسی خود که حمایت از مقاومت است، سازگار بمانند.»
سفر گدویف به کابل در اوایل ماه مه نشان می‌دهد که طالبان نیز در حال حفظ تعادل ظریفی هستند.
گدویف، رئیس جنبش اصلاحات و توسعه تاجیکستان مستقر در آمستردام، در آوریل ابتکاری برای تشکیل دولت در تبعید علیه رحمان اعلام کرد. او بدون اجازه رهبران ارشد طالبان نمی‌توانست وارد افغانستان شود. در کابل، او با نمایندگان گروه‌های محلی و سازمان‌های فرهنگی دیدار کرد تا ظاهراً همکاری بین دو کشور را تقویت کند.
سادوزای اظهارات گدویف در مصاحبه تلویزیونی را «بسیار تند» توصیف کرد. گدویف رحمان را «دیکتاتور» خواند و دولت او را به «مافیا» تشبیه کرد.
سادوزای پیشنهاد کرد که طالبان ممکن است با تعامل با گدویف، روابط خود با تاجیکستان را تضمین کنند. او گفت: «اگر گدویف جانشین بالقوه رحمان باشد، سرمایه‌گذاری روی او حرکت هوشمندانه‌ای است. با اجازه دادن به گدویف برای ورود به افغانستان، طالبان واقعاً روابط خود با رژیم کنونی تاجیکستان را به خطر نمی‌اندازند، زیرا اهرم فشاری دارند.»
دولت تاجیکستان به طور عمومی درباره هیچ یک از تحولات اخیر اظهارنظر نکرده است.
در آینده، عوامل خارجی ممکن است توسعه روابط افغانستان و تاجیکستان را محدود کنند. برای مثال، تصمیم دولت ترامپ برای قطع کمک‌های باقی‌مانده به افغانستان، توانایی طالبان برای پرداخت هزینه برق تاجیکستان را مختل خواهد کرد. در عین حال، دوشنبه ممکن است نگران به خطر افتادن کمک‌های امنیتی غربی باشد، اگر مقامات تاجیک به نظر بیایند که با طالبان بیش از حد نزدیک شده‌اند.
گام‌های بعدی در بهبود روابط می‌تواند شامل گسترش تجارت و کاهش محدودیت‌های ورود برای افغان‌هایی باشد که به تاجیکستان سفر می‌کنند. بهترین سناریو در کوتاه‌مدت این است که دوشنبه پروژه‌های متوقف‌شده در سال ۲۰۲۱ را از سر بگیرد و دیدارها با رهبران طالبان را ادامه دهد.
سادوزای گفت: «به شدت بعید می‌دانم که رژیم کنونی تاجیکستان به رسمیت شناختن رسمی طالبان را انجام دهد.»
الکساندر تامپسون روزنامه‌نگار مستقر در بیشکک، قرقیزستان
