استیفن بوخمن استاد کمکی حشره‌شناسی و بوم‌شناسی و زیست‌شناسی فرگشتی، دانشگاه آریزونا

زنبورها می‌توانند یاد بگیرند، به خاطر بسپارند، فکر کنند و تصمیم بگیرند – نگاهی به چگونگی پیمایش آن‌ها در جهان

تاریخ انتشار : ۰۸:۵۶ ۱۷-۰۲-۱۴۰۴

با شکوفه دادن درختان و گل‌ها در بهار، زنبورها نیز از لانه‌ها و سوراخ‌های زمستانی خود بیرون می‌آیند. برای بسیاری از گونه‌ها، اکنون زمان جفت‌گیری است، و برخی از آن‌ها آشیانه‌های انفرادی یا کلونی‌های جدیدی تأسیس می‌کنند. زنبورها و سایر گرده‌افشان‌ها برای جامعه انسانی حیاتی هستند. آن‌ها حدود یک‌سوم غذای مصرفی ما را تأمین می‌کنند؛ خدماتی با ارزشی جهانی که تا حدود ۵۷۷ میلیارد دلار در سال تخمین زده می‌شود.

تبریز امروز:

 زنبور عسل


با شکوفه دادن درختان و گل‌ها در بهار، زنبورها نیز از لانه‌ها و سوراخ‌های زمستانی خود بیرون می‌آیند. برای بسیاری از گونه‌ها، اکنون زمان جفت‌گیری است، و برخی از آن‌ها آشیانه‌های انفرادی یا کلونی‌های جدیدی تأسیس می‌کنند.

زنبورها و سایر گرده‌افشان‌ها برای جامعه انسانی حیاتی هستند. آن‌ها حدود یک‌سوم غذای مصرفی ما را تأمین می‌کنند؛ خدماتی با ارزشی جهانی که تا حدود ۵۷۷ میلیارد دلار در سال تخمین زده می‌شود.

اما زنبورها از جنبه‌های دیگری نیز جالب هستند که کمتر شناخته شده‌اند. در کتاب جدیدم با عنوان «زنبور چه می‌داند: بررسی افکار، خاطرات و شخصیت‌های زنبورها»، که بر پایه حدود ۵۰ سال تجربه‌ام در مطالعه زنبورها نوشته‌ام، به بررسی چگونگی درک این موجودات از جهان و توانایی‌های شگفت‌انگیزشان در پیمایش، یادگیری، ارتباط و حافظه پرداخته‌ام. در ادامه، بخشی از آموخته‌هایم را به اشتراک می‌گذارم.


همه چیز درباره کندو و عسل نیست
چون مردم با زنبورهای عسل آشنا هستند، بسیاری تصور می‌کنند که همه زنبورها اجتماعی‌اند و در کندو یا کلونی‌هایی با یک ملکه زندگی می‌کنند. در حالی که تنها حدود ۱۰ درصد از زنبورها اجتماعی‌اند و بیشتر گونه‌ها عسل تولید نمی‌کنند.

اغلب زنبورها زندگی انفرادی دارند، لانه‌هایی در زمین حفر می‌کنند یا سوراخ‌های متروکه سوسک‌ها را در چوب مرده برای سکونت پیدا می‌کنند. برخی زنبورها کلپتوپارازیت هستند، یعنی به لانه‌های خالی خزیده و تخم‌هایشان را در آن‌جا می‌گذارند؛ مشابه رفتار پرندگان گاوچران که تخم‌هایشان را در لانه پرندگان دیگر می‌گذارند و والدین میزبان ناآگاه بچه‌های آن‌ها را بزرگ می‌کنند.

چند گونه از زنبورهای گرمسیری که به نام «زنبورهای لاشه‌خوار» شناخته می‌شوند، از لاشه حیوانات تغذیه می‌کنند. دستگاه گوارش آن‌ها دارای باکتری‌های اسیددوست است که امکان هضم گوشت در حال فساد را برایشان فراهم می‌کند.

 


گرده‌افشانی با ارتعاش

حتی گرده‌افشانی، که یکی از شناخته‌شده‌ترین رفتارهای زنبورها است، می‌تواند بسیار پیچیده‌تر از آن باشد که به نظر می‌رسد.

فرایند پایه برای همه انواع زنبورها مشابه است: ماده‌ها دانه‌های گرده – یعنی سلول‌های جنسی گیاهان – را هنگام جمع‌آوری گرده و شهد برای تغذیه خود و لاروهایشان، روی بدن خود از گلی به گل دیگر حمل می‌کنند. هنگامی که گرده به کلالهٔ یک گل می‌رسد، گرده‌افشانی انجام می‌شود.

حوزهٔ مورد علاقه من در پژوهش‌های مرتبط با زنبورها، روشی به نام «گرده‌افشانی وزشی» یا «گرده‌افشانی لرزشی» (buzz pollination) است. زنبورها از این روش برای حدود ۱۰٪ از ۳۵۰٬۰۰۰ گونه گیاهان گل‌دار جهان که بساک‌های خاصی دارند، استفاده می‌کنند – بساک‌ها ساختارهایی هستند که گرده را تولید می‌کنند.

برای نمونه، پنج بساک گل گوجه‌فرنگی به شکلی کنار هم قرار دارند که شبیه انگشتان بسته یک دست هستند. گرده تنها از طریق یک یا دو منفذ کوچک در نوک هر بساک خارج می‌شود.

هنگامی که یک زنبور مادهٔ بامبل‌بی (bumblebee) روی گل گوجه‌فرنگی می‌نشیند، وسط یکی از بساک‌ها را گاز می‌گیرد و عضلات پرواز خود را با فرکانسی بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ بار در ثانیه منقبض می‌کند. این ارتعاشات قدرتمند باعث بیرون پاشیدن گرده از طریق منافذ بساک می‌شود، به شکلی که مانند ابری از گرده به بدن زنبور برخورد می‌کند. همه این اتفاقات تنها در چند دهم ثانیه رخ می‌دهد.

زنبور با یک پای خود از گل آویزان می‌شود و گرده‌ها را با پاهای پشتی‌اش که دارای ساختارهایی مانند «سبد گرده» هستند جمع‌آوری می‌کند. سپس این فرایند را برای سایر بساک‌ها تکرار کرده و به گل‌های دیگر می‌رود.

زنبورها همین روش گرده‌افشانی لرزشی را در گل‌های بلوبری (زغال‌اخته آبی)، کرنبری (زغال‌اخته قرمز)، بادمجان و کیوی نیز به کار می‌برند. من و همکارانم در حال انجام آزمایش‌هایی هستیم تا بیومکانیک چگونگی بیرون‌ریختن گرده از بساک‌ها به‌واسطه ارتعاشات زنبورها را بررسی کنیم.

 


کاشت گل برای زنبورها

بسیاری از گونه‌های زنبور در سراسر جهان در حال کاهش هستند که به دلیل فشارهایی چون انگل‌ها، آفت‌کش‌ها و از دست دادن زیستگاه است.

هتل حشرات

چه یک جعبه گلدان کوچک پشت پنجرهٔ آپارتمان داشته باشید و چه چند هکتار زمین، می‌توانید با انجام چند اقدام ساده به زنبورها کمک کنید.

اول، گل‌های وحشی بومی بکارید تا در تمام فصول سال گل‌هایی برای زنبورها در دسترس باشد. دوم، از استفاده از آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها خودداری کنید. سوم، زمین بازی را باز بگذارید تا زنبورهای حفره‌ساز بتوانند لانه‌سازی کنند. با کمی شانس، به‌زودی همسایگان وزوزکننده‌ای خواهید داشت.


 

 منبع:
 
 The Conversation
 

نظرات کاربران


@