محل سقوط هواپیمای مسافربری. (عکس: gov.kz)
محل سقوط هواپیمای مسافربری. (عکس: gov.kz)
ترتیبی فراهم شده است که به آذربایجان و روسیه اجازه میدهد از مناقشه تلخ بر سر ساقط کردن تصادفی یک هواپیمای مسافربری غیرنظامی آذربایجانی توسط روسیه عبور کنند.
روسیه و آذربایجان از اواخر دسامبر، زمانی که هواپیمای آذربایجانی عازم شهر گروزنی در جمهوری چچن روسیه بهطور تصادفی توسط پدافند ضدهوایی مورد اصابت قرار گرفت و در نهایت در قزاقستان سقوط کرد و ۳۸ نفر از ۶۷ سرنشین آن کشته شدند، با یکدیگر در تنش بودهاند. امتناع مقامات روسی از پذیرش مسئولیت سقوط و عذرخواهی، مجموعهای از تبادلات کلامی تند بین مقامات باکو و مسکو را برانگیخت که تهدید به گسست در مشارکت استراتژیک آنها کرد.
با این حال، در اواخر فوریه، لحن این اختلاف دوجانبه بهطور محسوسی تغییر کرد. این تغییر با پستی در کانال تلگرامی رمضان قدیروف، جنگسالار چچن، آغاز شد که اعلام کرد به دو نفر از خدمه هواپیما که از سقوط جان سالم به در بردهاند، مدال شجاعت اهدا خواهد کرد. او افزود که یک پلاک یادبود برای قربانیان سقوط در پایتخت چچن نصب خواهد شد. قدیروف درباره خدمه هواپیما نوشت: «اقدامات آنها نمونهای از خدمت واقعی و انسانیت شده است.»
اظهارات قدیروف ظاهراً خشم را در باکو آرام کرده و راهی برای آشتی گشوده است. در روزهای بلافاصله پس از سقوط، گزارش شده بود که الهام علیاف، رهبر آذربایجان، از پذیرش تماس تلفنی قدیروف خودداری کرده بود. خشم آذربایجانیها از این واقعیت ناشی میشد که قدیروف به برادرزادهاش مدالی اهدا کرده بود که ظاهراً به دلیل رهبری دفاع هوایی قوی علیه حمله پهپادی اوکراین به گروزنی، اندکی پیش از اصابت ترکش به هواپیمای مسافربری آذربایجانی، اعطا شده بود.
موضع رسمی باکو نسبت به چچن بلافاصله پس از این ژست حسن نیت قدیروف نرمتر شد.
یک منبع دولتی به نقل از آژانس خبری ترند در ۲۷ فوریه گفت: «تصمیم مقامات چچن برای اعطای جوایز به افراد خاصی پس از سقوط، بهطور قابلفهمی خشم شدیدی را در جامعه آذربایجان برانگیخت. با این حال، تحقیقات تأیید کردهاند - و آذربایجان اطلاعات دقیقی دارد - که رهبری چچن هیچ دخالت یا مسئولیتی در این حادثه نداشته است.»
این منبع همچنین به ترند گفت که پرسنل نظامی روسیه مستقیماً مسئول ساقط کردن هواپیما بودهاند. او افزود: «در آذربایجان، موضع اعلامشده در این مورد قابلقبول تلقی میشود، حتی اگر دیرهنگام باشد»، با اشاره به قدیروف.
ملاحظات اقتصادی احتمالاً دلیل نرمتر شدن موضع باکو است. ماکسیم ترودولیوبوف، کارشناس مؤسسه کنان در واشنگتن، در تحلیلی که در وبسایت این مؤسسه منتشر شد، اظهار داشت: «با وجود تنشها، هر دو طرف از گسست دائمی چیزهای زیادی برای از دست دادن دارند. روسیه به آذربایجان برای مسیرهای حملونقلی حیاتی برای روابطش با ایران و خلیج فارس وابسته است، در حالی که عملگرایی ژئوپلیتیکی باکو و منافع استراتژیک مشترک احتمالاً هر دو کشور را به سمت آشتی سوق خواهد داد - البته بر شرایطی که نشاندهنده جسارت رو به رشد آذربایجان است.»
تبرئه ظاهری باکو از دخالت چچن، کار را برای پوتین آسانتر میکند تا راهی برای جلب رضایت شکایات آذربایجان پیدا کند. چچن شاید تنها گوشهای از روسیه باشد که حرف پوتین در آن قانون نیست؛ قدیروف ارتشی خصوصی با دهها هزار نفر را کنترل میکند و با درجه بالایی از آزادی عمل از مسکو عمل میکند. بهطور خلاصه، پوتین نمیتوانست بهراحتی تقصیر را به چچنیها نسبت دهد و قدیروف را مجبور به ارائه چند نفر بهعنوان قربانی کند.
اکنون، پوتین کمی فضای بیشتری برای عمل دارد. اگر بخواهد، میتواند چند سرباز روس بدشانس را برای مجازات معرفی کند و همه طرفهای درگیر میتوانند به جلو حرکت کنند. سؤالمسئله این است که آیا پوتین از دری که آذربایجان برایش باز کرده عبور خواهد کرد؟