توقیف یک نفتکش در نزدیکی سواحل ونزوئلا توسط ایالات متحده به نظر میرسد با هدف تشدید فشار بر اقتصاد کشورِ تحت رهبری رئیسجمهور نیکولاس مادورو انجام شده باشد.
عملیات ۱۰ دسامبر ۲۰۲۵ ـ که در آن نیروهای آمریکایی با هلیکوپتر روی عرشه کشتی فرود آمدند ـ پس از ماهها افزایش حضور نظامی آمریکا در دریای کارائیب صورت گرفت و بلافاصله از سوی دولت ونزوئلا بهعنوان «سرقتی عریان و اقدامی در حد دزدی دریایی بینالمللی» محکوم شد.
اما دقیقاً هدف دولت ترامپ از هدف گرفتن این نفتکش چه بوده و این اقدام چگونه میتواند بر اقتصادِ از پیش گرفتارِ ونزوئلا اثر بگذارد؟ «The Conversation U.S.» برای پاسخ به این پرسشها با فرانسیسکو خ. مونالدی، کارشناس سیاست انرژی آمریکای لاتین در دانشگاه رایس، گفتوگو کرده است.
درباره نفتکشی که توقیف شد چه میدانیم؟
نفتکش توقیفشده که بنا بر گزارشها کشتیای ۲۰ ساله به نام «اسکیپر» است، یک سوپرتانکر به شمار میآید که توان حمل حدود ۲ میلیون بشکه نفت را دارد.
به گفته دولت ترامپ، این کشتی عازم کوبا بوده است. اما با توجه به اندازه کشتی، من قویاً گمان میکنم مقصد نهایی به احتمال زیاد چین بوده است ـ نفتکشهایی با این اندازه معمولاً برای انتقال نفت در مسیرهای کوتاهِ کارائیب به کوبا استفاده نمیشوند؛ کشتیهای مورد استفاده برای آن کار بسیار کوچکترند.
این نفتکش خاص در سال ۲۰۲۲ از سوی وزارت خزانهداری آمریکا تحریم شده بود، زیرا نفتِ ممنوعه ایرانی حمل میکرد. در آن زمان ادعا شد که این کشتی ـ که آن موقع «آدیسا» نام داشت ـ تحت کنترل سرمایهدار نفتی روس، ویکتور آرتِموف، بوده و در شبکهای برای قاچاق نفت فعالیت میکرده است.
دادستان کل، پام باندی، ویدیویی از توقیف این کشتی را در شبکه اجتماعی X منتشر کرد.
بنابراین، توقیف اخیر آمریکا در ظاهر ارتباط مستقیمی با تحریمهایی که ایالات متحده در سال ۲۰۱۹ علیه ونزوئلا اعمال کرد ـ و در سال ۲۰۲۰ با افزودن «تحریمهای ثانویه» (یعنی تحریم کشورهایی که با کشور یا شرکت هدف معامله میکنند) گسترش داد ـ ندارد.
از این رو، مقامهای ونزوئلایی گفتهاند این اقدام بیسابقه است. و تا حد زیادی هم حق با آنهاست. هرچند در چند مورد، نفتکشهای ایرانی به دلیل دور زدن تحریمها توقیف شدهاند، اما این نخستین بار است که کشتیای که از ونزوئلا حرکت کرده و خدمه ونزوئلایی داشته، توقیف میشود.
دولت ترامپ اعلام کرده که نهتنها محموله، بلکه خودِ کشتی را نیز مصادره میکند ـ که این امر زیان بزرگی برای شرکت مالک کشتی خواهد بود. این زیان متوجه شرکت خواهد شد، نه ونزوئلا؛ زیرا قرارداد از نوع «تحویل روی عرشه» (Free on Board) بوده است، یعنی به محض خروج کشتی از ونزوئلا، مسئولیت آن بر عهده خریدار قرار میگیرد.
با این حال، این اقدام تشدید قابلتوجهی در کارزار فشار بر ونزوئلا به شمار میآید و به نظر میرسد ادامهدار باشد. خبرگزاری رویترز گزارش داده که حدود ۳۰ نفتکش دیگر در نزدیکی ونزوئلا بهنوعی مشمول تحریم هستند. آنها بخشی از «ناوگان سایه» بزرگی را تشکیل میدهند که میکوشد با پنهانکردن هویت خود، تحریمها را هنگام انتقال نفت از روسیه، ونزوئلا و ایران دور بزند.
پیام مقامهای آمریکایی این است که آمادهاند کشتیهای بیشتری را هدف قرار دهند و با تحریمهای تازه، درآمدهای نفتی ونزوئلا را بیش از پیش تحت فشار بگذارند.
اینکه هر چند وقت یکبار کشتیها توقیف خواهند شد روشن نیست، اما تهدید آشکار کاخ سفید این است که ایالات متحده این کارزار توقیف را ادامه خواهد داد.
صادرات نفت تا چه اندازه برای ونزوئلا اهمیت دارد؟
اقتصاد ونزوئلا بهشدت به تولید نفت وابسته است.
آمار دقیق در دست نیست، زیرا دولت ونزوئلا طی هفت سال گذشته آنها را منتشر نکرده است؛ اما بیشتر تحلیلگران بر این باورند که نفت بیش از ۸۰ درصد کل صادرات کشور را تشکیل میدهد ـ برخی حتی این رقم را بالاتر از ۹۰ درصد برآورد میکنند.
بخش عمدهای از این نفت به بازار سیاه میرود و اکثریت آن در نهایت به پالایشگران مستقل در چین میرسد. شرکتهای دولتی چین معمولاً این نفت را خریداری نمیکنند، زیرا نمیخواهند با رژیم تحریمها دچار مشکل شوند. اما پکن غالباً نسبت به نفتکشهایی که به نهادهای غیردولتی میروند چشمپوشی میکند، بهویژه اگر آن نفتکشها هویت واقعی خود را پنهان کرده باشند تا چنین به نظر نرسد که از ونزوئلا آمدهاند.
حدود ۸۰ درصد نفت ونزوئلا از این مسیر به چین میرود؛ حدود ۱۷ درصد به ایالات متحده میرود، آن هم از طریق مجوزی که وزارت خزانهداری آمریکا به غول نفتی «شورون» اعطا کرده است؛ و ۳ درصد نیز به کوبا صادر میشود که معمولاً با یارانه دولت ونزوئلا همراه است.
خودِ اقتصاد ونزوئلا نیز بهشدت به نفت وابسته است؛ بهگونهای که این بخش حدود ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل میدهد، بیش از هر صنعت دیگری. و از نظر درآمدهای دولتی، بخش نفت بیش از ۵۰ درصد را به خود اختصاص میدهد.
بخش نفت ونزوئلا چگونه تحت تأثیر قرار گرفته است؟
باید توجه داشت که حتی پیش از آغاز تحریمهای آمریکا در سال ۲۰۱۹، تولید نفت ونزوئلا بهشدت در حال کاهش بود.
در سال ۱۹۹۸، پیش از آنکه هوگو چاوز ـ افسر نظامی چپگرایی که به رئیسجمهوری پوپولیست تبدیل شد ـ به قدرت برسد، تولید نفت به حدود ۳.۴ میلیون بشکه در روز رسیده بود. تا زمان مرگ چاوز و جانشینی مادورو در سال ۲۰۱۳، این رقم به ۲.۷ میلیون بشکه در روز کاهش یافته بود.
وقتی تحریمهای آمریکا علیه شرکت دولتی نفت ونزوئلا، «پترولئوس د ونزوئلا»، در سال ۲۰۱۹ اعمال شد، تولید به ۱.۳ میلیون بشکه در روز رسیده بود ـ هرچند این کاهش از پیش تحت تأثیر تحریمهای مالی دیگری بود که دو سال قبل اعمال شده بودند.
تحریمهای نفتی ۲۰۱۹ بازار آمریکا را بست و روزانه حدود نیم میلیون بشکه صادرات ونزوئلا به ایالات متحده را حذف کرد. در نتیجه، ونزوئلا مجبور شد فروش نفت خود را به هند و چین افزایش دهد.
اما سپس تحریمهای ثانویه سال ۲۰۲۰ ـ که کشورهایی را که با ونزوئلا معامله میکنند هدف میگیرد ـ اعمال شد. در پی آن، اروپا و هند خرید نفت ونزوئلا را متوقف کردند و تنها بازارهای باقیمانده کوبا و چین بودند. البته همان سال همهگیری کووید-۱۹ نیز آغاز شد که به سردشدن شدید بازار جهانی نفت انجامید.
در آن سال، تولید نفت ونزوئلا به ۴۰۰ هزار بشکه در روز سقوط کرد. امروز این رقم به حدود ۱ میلیون بشکه در روز بازگشته است. این بهبود تا حدی به این دلیل بوده که آمریکا به شورون اجازه داده ـ که پس از پترولئوس د ونزوئلا دومین شرکت بزرگ فعال در کشور است ـ به تولید ادامه دهد.
ونزوئلا چگونه تحریمهای نفتی را دور میزند؟
ونزوئلا برای دور زدن تحریمهای آمریکا به «ناوگان سایه» متکی است. این کشتیها با استفاده از پرچمهای جعلی و نامهای جعلی هویت خود را پنهان میکنند.
شرکتها اغلب نفتکشی را که قرار است بازنشسته شود برمیدارند، هویت آن را تغییر میدهند، رنگ تازهای میزنند و مطمئن میشوند که ترانسپوندرها ـ دستگاههایی که سیگنال رادیویی ارسال میکنند تا موقعیت مکانی را نشان دهند ـ دستکاری شدهاند، بهطوری که کشتی در نقشه در مکانی متفاوت دیده شود.
این کشتیها وارد ونزوئلا میشوند، نفت بار میزنند و سپس حرکت میکنند. گاهی محموله را به کشتی دیگری منتقل میکنند ـ کاری که خطرات زیستمحیطی بزرگی دارد. سپس معمولاً محموله به مالزی میرسد، جایی که هویت مالزیایی میگیرد و بعد راهی چین میشود.
این توقیف چه تأثیری بر قیمت نفت داشته است؟
این توقیف تأثیر اندکی بر قیمتهای جهانی نفت داشت، به دلیل مازاد عرضه موجود و نیز این واقعیت که ونزوئلا تنها حدود ۱ درصد از بازار جهانی را تشکیل میدهد. البته این وضعیت میتواند تغییر کند، بسته به اینکه آمریکا تا چه اندازه تهاجمی عمل کند. اما دولت ترامپ آگاه است که نمیخواهد در نتیجه این اقدامات، قیمتهای داخلی افزایش یابد.
اما در مورد قیمت نفت ونزوئلا، پیامدها میتواند شدیدتر باشد. نفت ونزوئلا از پیش هم به دلیل ریسکهای مرتبط با تحریمها، در بازار سیاه با تخفیف فروخته میشود. این اقدام اخیر به احتمال زیاد این تخفیفها را باز هم بیشتر خواهد کرد.
علاوه بر این، ونزوئلا تا کنون از شرکتها میخواست بخشی از بهای محمولههای نفتی را پیشاپیش پرداخت کنند ـ و اکنون بسیاری به دلیل هزینههای بالای ناشی از خطر توقیف آمریکا، حاضر به چنین کاری نخواهند بود. برای مثال، یک نفتکش با ۲ میلیون بشکه نفت، حتی با تخفیف فعلی، حدود ۱۰۰ میلیون دلار ارزش دارد ـ هیچکس حاضر نیست چنین مبلغی را به خطر بیندازد. بنابراین، خریداران بسیار کمی حاضر خواهند بود پیشپرداخت بدهند. در عوض، انتظار خواهند داشت ونزوئلا در ریسک شریک شود.
جمعبندی برای مادورو این است که تنها راه پیدا کردن خریدار برای نفت ونزوئلا در شرایط تشدید ریسک کنونی، ارائه تخفیفهای بیشتر همراه با پیشپرداختهای کمتر است. افزون بر تخفیفها، حجم صادرات نیز میتواند تحت تأثیر قرار گیرد و این امر به نوبه خود به کاهش تولید منجر میشود ـ کاهشی که بازگرداندن آن پرهزینه است.
و همه اینها بیش از پیش جریان درآمدیِ از پیش محدودِ مادورو را که برای سرپا نگهداشتن دولت ونزوئلا به آن تکیه دارد، خفه خواهد کرد.
