ارمنستان در حال بازتعریف بنیانهای امنیت ملی خود است؛ تغییری که محور آن جایگزینی «قدرت نظامی» با «قدرت اقتصادی و فناورانه» است. سرمایهگذاری ۵۰۰ میلیوندلاری بر ایجاد نخستین قطب هوش مصنوعی منطقه و مجوز آمریکا برای ارسال پردازندههای پیشرفته Blackwell، این کشور را در مسیر جدیدی از امنیت، تابآوری و استقلال قرار داده است.
چرخش استراتژیک: از قدرت نظامی به قدرت اقتصادی
نیکول پاشینیان، نخستوزیر ارمنستان، از معماران اصلی این دگرگونی است. او در یک نشست تخصصی امنیتی در سپتامبر گفت:
«اگر ارتش، ابزار اصلی امنیت باشد، میتوان گفت شما اصولاً امنیت ندارید. ارتش باید آخرین ابزار باشد.»
این دیدگاه نشان میدهد که ایروان میخواهد امنیت خود را نه با تسلیحات، بلکه با توسعه اقتصادی و فناوریهای نوین تضمین کند.
هوش مصنوعی؛ پیشران جدید امنیت ارمنستان
طرح ساخت یک مرکز هوش مصنوعی ۵۰۰ میلیوندلاری به هدایت استارتآپ «فایربرد» و با حمایت دولت، در واقع ستون اصلی این راهبرد است.
نقطهٔ عطف این پروژه زمانی رقم خورد که آمریکا با انتقال GPUهای پیشرفته Blackwell از شرکت انویدیا موافقت کرد؛ تجهیزاتی که پیش از این، ارمنستان اجازه واردات آنها را نداشت.
به گفته لئونید نرسیسیان، تحلیلگر دفاعی در APRI Armenia:
«توسعه توان هوش مصنوعی نوعی دفاع در برابر شرایط ضعف پس از ۲۰۲۰ است.»
منظور او شکست سنگین ارمنستان در جنگ دوم قرهباغ و نقش تعیینکننده پهپادهای آذربایجان بود.
تکیه بر سرمایه انسانی و تجربه جهانی
ارمنستان تلاش میکند از سنت دیرینه خود در ریاضیات و مهندسی بهره بگیرد و ظرفیت علمی–فنی دیاسپورا را نیز وارد میدان کند.
اکنون شرکتهای بزرگ جهانی از جمله Nvidia، Cisco، Adobe و Synopsys در ایروان فعالیت دارند و بیش از ۱۲۰۰ شرکت فناوری با گردش مالی بیش از ۲ میلیارد دلار در اقتصاد کشور نقشآفرینی میکنند.
نرسیسیان باور دارد:
-
هرچه اقتصاد بزرگتر شود، بودجه دفاعی نیز تقویت میشود.
-
همکاری با برندهای آمریکایی، مسیر ورود فناوریهای پیشرفته دفاعی را نیز هموارتر میکند.
دیپلماسی فناوری: همکاری همزمان با غرب و شرق
ایروان تلاش میکند صرفاً به یک طرف تکیه نکند.
بهجز تراشههای انویدیا، ارمنستان:
-
همکاری فناورانه با چین در قالب «شراکت راهبردی» را پیش میبرد.
-
در ۲۰۲۵ با Mistral AI فرانسه—تنها رقیب جدی اروپا در برابر آمریکا و چین—توافق همکاری امضا کرد.
-
از اوایل ۲۰۲۵ به اینترنت ماهوارهای Starlink متصل شد؛ اقدامی که در منطقهای پرتنش، یک لایهٔ مهم تابآوری ایجاد میکند.
در شرایطی که زیرساختهای ارتباطی ارمنستان بارها هدف حملات مرتبط با درگیریهای آذربایجان بوده، اینترنت ماهوارهای بهعنوان زیرساخت مقاوم در برابر تهدیدات امنیتی اهمیت مضاعف دارد.
آیا هوش مصنوعی معادله قدرت را تغییر میدهد؟
تحلیلگران بر این باورند که نه.
مزیت نظامی آذربایجان نتیجه سالها سرمایهگذاری گسترده در پهپادها، تسلیحات دقیق و همکاری با ترکیه و اسرائیل است.
زاور شرییف، پژوهشگر مرکز کارنگی، تأکید میکند:
«تراشههای پیشرفته خودبهخود سلاح نمیشوند. آنها جایگزین خرید تجهیزات، آموزش، ائتلافهای نظامی و محیط راهبردی نمیشوند.»
اما او یک نکته کلیدی را برجسته میکند:
زیربنای جدید هوش مصنوعی میتواند تابآوری غیرنظامی ارمنستان را تقویت کند.
از جمله:
-
افزایش امنیت سایبری
-
حفاظت بهتر از زیرساختهای حیاتی
-
بهبود کارایی خدمات عمومی
به گفته او، این عوامل هرچند قدرت نظامی را دگرگون نمیکنند، اما ثبات و امنیت داخلی را افزایش میدهند.
چشمانداز امنیتی: تهدید اصلی از کجاست؟
با امضای توافق صلح موقت میان ارمنستان و آذربایجان در اوت ۲۰۲۵، برخی کارشناسان معتقدند اکنون تهدید اصلی برای استقلال و امنیت ارمنستان، روسیه است.
اسونته کورنل، مدیر مؤسسه سیاست توسعه در استکهلم، میگوید:
«بهترین مسیر، بازگشایی سریع مسیرهای تجاری است. این امر اقتصاد ارمنستان را تقویت و وابستگی آن به روسیه را کاهش میدهد.»
جمعبندی: هوش مصنوعی برای جنگ نیست؛ برای استقلال است
در شرایط فعلی، هوش مصنوعی برای ارمنستان ابزار برتری نظامی نیست، اما میتواند:
-
ستون امنیت اقتصادی کشور
-
عامل کلیدی استقلال در برابر نفوذ خارجی
-
محرک نوآوری و اشتغال
-
و تقویتکننده تابآوری زیرساختهای حیاتی
باشد.
بهنظر میرسد ارمنستان بیش از آنکه به دنبال رقابت نظامی با آذربایجان باشد، میخواهد مدل جدیدی از امنیت ملی مبتنی بر اقتصاد، فناوری و شبکههای بینالمللی بسازد.
