امپراتور رومی زانو زده در برابر شاه ایرانی
در روزهای اخیر در ایران از مجسمهای تازه رونمایی شده که امپراتور رومی را در حالت تسلیم در برابر شاه ایرانی نشان میدهد.
این مجسمه که در میدان انقلاب تهران نصب شده، با عنوان «زانو زده در برابر ایران»، امپراتوری را به تصویر میکشد که در برابر شاپور یکم (حاکم حدود سالهای ۲۴۲ تا ۲۷۰ میلادی) تعظیم میکند.
اما این تصویر از کجا آمده است؟ و چرا چنین مجسمهای امروز ساخته و نصب شده است؟
برآمدن شاپور
در قرن سوم میلادی، دودمان تازهای به نام ساسانیان در ایران باستان به قدرت رسید.
تنها چند سال پس از آن، نخستین شاه ساسانی، اردشیر یکم، سرزمینهای رومی در بینالنهرین (در نواحی ترکیه، عراق و سوریه امروزی) را تهدید کرد.
رومیها این سرزمینها را از اشکانیان، پیشینیان ساسانیان، گرفته بودند.
اکنون اردشیر میخواست بخشهایی از سرزمینهایی را که به رومیها واگذار شده بود، بازپس گیرد. او در دههی ۲۳۰ میلادی به موفقیتهایی دست یافت، اما پسر و جانشینش، شاپور یکم، این پیروزیها را به سطحی بالاتر رساند.
شکست رومیان
در سال ۲۴۴ میلادی، شاپور یکم سپاه مهاجم روم را شکست داد و این نبرد به کشته شدن گوردیان سوم، امپراتور نوجوان رومی، انجامید.
در دههی ۲۵۰ میلادی، شاپور سرزمینهای رومی در عراق، سوریه و ترکیه امروزی را مورد تهاجم قرار داد. دو ارتش بزرگ روم شکست خوردند و دهها شهر به تصرف درآمد.
در سال ۲۵۳ میلادی، شاپور شهر مهم انطاکیه، یکی از بزرگترین شهرهای امپراتوری روم را فتح کرد. گفته میشود برخی از مردم شهر در حال تماشای تئاتر بودند که باران تیر از آسمان بر سرشان بارید و آنان با وحشت گریختند.
اسارت یک امپراتور
اگرچه سقوط انطاکیه ضربهی بزرگی به رومیان بود، اما رخدادهای سال ۲۶۰ میلادی از آن هم سهمگینتر بود.
پس از نبردی میان سپاه روم و ایران در ادسا (واقع در جنوب ترکیه امروزی)، امپراتور والریان به اسارت درآمد — نخستین و تنها باری که یک امپراتور رومی زنده به دست دشمن افتاد.
والریان به همراه هزاران اسیر دیگر به ایران برده شد.
افسانههایی درباره سرنوشت او شکل گرفت. در یکی از این روایتها، والریان و اسیران رومی مجبور شدند پلی بر رود کارون در شوشتر بسازند. بقایای آن پل، که به بند قیصر معروف است، هنوز هم باقی است.
در داستانی دیگر، گفته میشود شاپور از والریان خواست روی چهار دست و پا بنشیند تا شاه ساسانی بتواند بر پشت او سوار اسب شود.
همچنین گفته شده پس از مرگ والریان، شاپور دستور داد جسد او را پر کرده و درون محفظهای نگهداری کنند — نمادی از تحقیر کامل امپراتور شکستخورده.!
نقشبرجستههای شاپور
تصاویر و نقشبرجستههای متعددی از پیروزیهای شاپور بر رومیان در سراسر امپراتوری ایران ساخته شد. یکی از مشهورترین آنها در بیشاپور در جنوب ایران قرار دارد، جایی که شاپور کاخی باشکوه ساخت.
در این نقشبرجسته، شاپور با جامهای باشکوه سوار بر اسب است.گوردیان سوم زیر پای اسب، افتاده، پشت سر شاپور، والریان اسیر ایستاده، و در مقابل او فیلیپ یکم (امپراتور بین سالهای ۲۴۴ تا ۲۴۹ میلادی) در حال التماس برای رهایی سپاه شکستخورده دیده میشود.
شاپور همچنین کتیبهای بزرگ به سه زبان بر صخرهای در نقش رستم حک کرد که بخشی از آن به جشن پیروزیهای او بر رومیان اختصاص دارد. این کتیبه امروز با نام کتیبه شاپور اول (SKZ) شناخته میشود.
امپراتوری بزرگ روم در برابر ایران بهشدت تحقیر شد. ایرانیان منابع عظیمی از جمله نیروهای متخصص مانند معماران، صنعتگران و سازندگان را از شهرهای تسخیرشده به ایران آوردند. برخی شهرهای ایران با اسیران رومی پر شدند.
مجسمهای تازه برای پیروزیای کهن
مجسمهی تازهای که در تهران رونمایی شده، به نظر میرسد نسخهای بازآفرینیشده از نقشبرجستهی ساسانی در نقش رستم باشد.
گفته میشود چهرهی زانوزده در مجسمه، والریان است. اگر واقعاً از نقشبرجستهی نقش رستم الهام گرفته باشد، در نسخهی اصلی، فرد زانوزده معمولاً فیلیپ یکم دانسته میشود، چون در آن نقش، والریان ایستاده در برابر شاپور است.
با این حال، در بیانیههای رسمی، چهرهی زانوزده را والریان معرفی کردهاند.
مهدی مذهبی، رئیس سازمان زیباسازی شهرداری تهران، در گفتوگویی گفته است:
«مجسمه والریان بازتابدهندهی حقیقتی تاریخی است مبنی بر اینکه ایران در طول تاریخ سرزمین مقاومت بوده است […] با اجرای این طرح در میدان انقلاب، میخواهیم پیوندی میان گذشته پرافتخار این سرزمین و اکنون امیدبخش آن برقرار کنیم.»
در مراسم رونمایی، مردم ایران با شادی و در دست داشتن پرچم ملی از مجسمهای که «زانو زده در برابر ایران» نام دارد استقبال کردند.
پیروزیهای شاپور بر رومیان هنوز مایهی غرور ملی ایرانیان است.
برخی رسانهها از این مجسمه بهعنوان نماد ایستادگی ملی پس از بمباران تأسیسات هستهای ایران توسط آمریکا در ماه ژوئن یاد کردهاند.
اگرچه پیروزیهای شاپور بیش از ۱۷۰۰ سال پیش رخ دادهاند، ایران همچنان آنها را گرامی میدارد.
این مجسمه آشکارا پیامی برای مخاطب داخلی دارد — اما تنها گذر زمان نشان خواهد داد که آیا هشداری به غرب نیز در آن نهفته است یا نه.
منبع: https://theconversation.com/a-roman-emperor-grovelling-to-a-persian-king-the-message-behind-a-new-statue-in-tehran-269367#:~).
