مجموعه‌ای از انفجارها در پایگاه‌های هوایی داخل خاک روسیه در تاریخ ۱ ژوئن ۲۰۲۵، زنگ خطر را برای استراتژیست‌های نظامی مسکو به صدا درآورد.
حمله‌ی اوکراین به قلب توانمندی‌های بمباران راهبردی روسیه می‌تواند قوانین سنتی جنگ را دگرگون کند: این حمله، الگویی برای نیروهای نظامی کوچک‌تر فراهم کرده تا بتوانند توانایی یک کشور بزرگ برای انجام حملات هوایی از مناطق دور از خط مقدم را خنثی کنند.
عملیات «تار عنکبوت» اوکراین شامل ۱۱۷ پهپاد کنترل از راه دور بود که در طول ۱۸ ماه به طور مخفیانه وارد روسیه شده بودند و از فواصل دور توسط اپراتورها به سمت هواپیماهای پارک‌شده هدایت شدند.
طبق اعلام مقامات کی‌یف، این عملیات بیش از ۴۰ بمب‌افکن راهبردی از نوع توپولف-۹۵، توپولف-۱۶۰ و توپولف-۲۲ام۳، و همچنین یک هواپیمای هشدار زودهنگام هوابرد A-50 را نابود یا از کار انداخت. این میزان، تقریباً معادل یک‌سوم ناوگان بمباران راهبردی روسیه و حدود ۷ میلیارد دلار تجهیزات محسوب می‌شود. حتی اگر تصاویر ماهواره‌ای بعدها تعداد واقعی تلفات را کمتر نشان دهند، باز هم ابعاد این خسارت چشمگیر است.
اما منطق پشت این حمله، از خود آسیب‌ها هم مهم‌تر است.
مفهوم عمق در جنگ
در کارزارهای نظامی مدرن، اصل بر ایجاد قدرت رزمی در مناطقی نسبتاً امن و دور از خط مقدم است – یعنی مراکز لجستیکی که معمولاً صدها یا هزاران مایل با جبهه فاصله دارند. این مناطق مکان‌هایی‌اند که واحدهای جدید نظامی در آنها شکل می‌گیرند و بمب‌افکن‌های دوربرد – مثل آن‌هایی که در عملیات اول ژوئن اوکراین هدف قرار گرفتند – در آن‌جا مستقر می‌شوند.
از زمان آغاز تهاجم به اوکراین در سال ۲۰۲۲، کرملین به‌شدت بر پایگاه‌های هوایی در اعماق خاک خود تکیه کرده است – برخی بیش از ۳۲۰۰ کیلومتر دورتر از جبهه در اوکراین قرار دارند. روسیه این راهبرد را با پرتاب مکرر پهپادهای انتحاری ایرانی‌شاهِد ترکیب کرده تا شبانه شهرهای اوکراین را تحت تهدید نگه دارد.
تئوری پیروزی روسیه بسیار ساده اما بی‌رحمانه است: استفاده از قدرت هوایی برای تحمیل فشار. اگر موشک‌ها و پهپادهای انتحاری به‌قدر کافی بر سر کی‌یف فرود آیند، روحیه‌ی مردم اوکراین خواهد شکست؛ حتی اگر نیروهای زمینی روسیه در خط مقدم پیشروی نکنند.
از دید برنامه‌ریزان نظامی کی‌یف، نابود کردن سکوهای پرتاب، بسیار مقرون‌به‌صرفه‌تر از رهگیری تک‌تک موشک‌های کروز در هواست. این رهگیری‌ها تاکنون با موفقیت ۸۰ درصدی همراه بوده، اما شدیداً وابسته به تجهیزات اهدایی غربی است که به‌تدریج کمیاب می‌شوند.
آسیب‌پذیری فرودگاه‌های نظامی
فرودگاه‌ها همیشه اهداف حیاتی در جنگ‌های مدرن بوده‌اند، چرا که هواپیماهای روی زمین آسیب‌پذیرتر و آسان‌تر هدف قرار می‌گیرند.
در جنگ جهانی دوم، واحد «سرویس هوایی ویژه» بریتانیا با حمله‌های برق‌آسا با جیپ و استفاده از مواد منفجره تأخیری، حدود ۳۶۷ هواپیمای دشمن را در شمال آفریقا از بین برد – قدرت آتشی که لوفت‌وافه دیگر هرگز نتوانست بازسازی کند. در همان سال، چتربازان آلمانی باندهای فرود در جزیره کرت را تصرف کردند و بدین‌وسیله نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا را از داشتن پایگاه پیشروی محروم کرده و سرنوشت کل کارزار جزیره را تغییر دادند.
یک نسل بعد، در جنگ ویتنام، نیروهای ویت‌کنگ و ارتش ویتنام شمالی بارها با استفاده از خمپاره و مواد انفجاری به فرودگاه‌های نظامی فَن‌رنگ، دَ نَنگ و بیِن‌هوا نفوذ کردند و جنگنده‌ها را در رمپ‌ها سوزاندند و باعث شدند هزاران سرباز آمریکایی به‌جای جبهه، برای محافظت از پایگاه‌ها مستقر شوند.
منطق حمله به هواپیماهای زمینی هنوز مؤثر است زیرا هزینه‌های زنجیرواری به دشمن تحمیل می‌کند. هر باندی که چاله می‌شود و هر بمب‌افکنی که می‌سوزد، دشمن را مجبور به صرف هزینه برای پناهگاه‌های ضدانفجار، پراکندگی اسکادران‌ها بین پایگاه‌های مختلف، و تخصیص جنگنده‌ها برای محافظت می‌کند.
ورود به عصر پهپادهای جنگی
در عملیات «تار عنکبوت»، اوکراین سعی کرد همین استراتژی را تکرار کند، اما با بهره‌گیری از عنصر غافلگیری برای ایجاد شوک روانی و بی‌نظمی در دشمن.
با این حال، عملیات اوکراین وجهی خاص از جنگ در قرن ۲۱ را نیز وارد بازی کرد.
ظهور جنگ با پهپادهای بدون سرنشین باعث شده ارتش‌ها از اصطلاح «سواحل هوایی» استفاده کنند – یعنی لایه‌ای از هوا که بالاتر از نیروهای زمینی اما پایین‌تر از ارتفاع پرواز جنگنده‌ها و بمب‌افکن‌هاست.
پهپادها در این لایه می‌درخشند؛ جایی که اکثر سلاح‌های پیاده‌نظام به آن نمی‌رسد و سیستم‌های دفاعی راداری سنتی هم توان ردیابی آنها را ندارند. با این حال، آنها می‌توانند اهداف بزرگی مانند کامیون‌های سوخت یا بمب‌افکن‌های راهبردی را نابود کنند.
با قاچاق تیم‌های کوچک پرتاب پهپاد به شعاع چند کیلومتری باندهای پرواز، کی‌یف سکوهای پرتاب ناگهانی را در عمق خاک روسیه ایجاد کرد و دشمن را غافلگیر و بی‌دفاع یافت.
بازده اقتصادی و اثرگذاری روانی
مزایای اقتصادی راهبرد اوکراین واضح‌اند. در حالی که هزینه یک پهپاد، باتری لیتیومی و کلاهک کمتر از ۳۰۰۰ دلار است، هزینه یک بمب‌افکن توپولف-۱۶۰ حدود ۲۵۰ میلیون دلار است.
پیامدها برای روسیه:
حتی اگر ادعاهای کی‌یف بزرگنمایی شده باشند، عملیات تار عنکبوت، عواقب فوری و پرهزینه‌ای برای روسیه خواهد داشت. بمب‌افکن‌های باقی‌مانده باید جابه‌جا شوند. محافظت از پایگاه‌ها در برابر حملات مشابه نیازمند خاکریز، توپ‌های خودکار راداری ۳۰ میلی‌متری، و تجهیزات جنگ الکترونیک برای پوشش مسیرهای احتمالی حمله است. همه این‌ها هزینه‌بر است.
مهم‌تر از آن، این کار باعث می‌شود تکنسین‌ها و سربازان آموزش‌دیده که می‌توانستند در تهاجم تابستانی به جبهه اعزام شوند، برای دفاع از پایگاه‌ها اختصاص یابند.
همچنین، این حمله ضربه‌ای به ظرفیت تسلیحات هسته‌ای روسیه وارد می‌کند. از دست دادن ده‌ها فروند توپولف-۹۵ و توپولف-۱۶۰ – که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای دارند – برای کرملین شرم‌آور و استراتژیک است و ممکن است روسیه را وادار کند در برنامه پروازهای دوربرد خود تجدیدنظر کند.
فراتر از آسیب فیزیکی و مالی، این عملیات اثر روانی قابل‌توجهی دارد. اوکراین پس از سه سال جنگ فرسایشی، نشان داد توان انجام عملیات پیچیده در عمق خاک دشمن را دارد.
این عملیات با گام‌های آهسته و دقیق پیش رفته: ۱۸ ماه قاچاق پهپادهای قطعه‌قطعه‌شده و باتری‌ها، هفته‌ها مونتاژ مخفیانه، و شناسایی دقیق زوایای دوربین‌ها تا کامیون‌های پرتاب در تصاویر ماهواره‌ای مانند کامیون‌های عادی به نظر برسند. اپراتورها کامیون‌ها را به نقاط پرتاب از پیش تعیین‌شده رسانده و پهپادها را در ارتفاعی کم، در میان درختان پرتاب کردند.
چون پهپادها یک‌طرفه بودند، ده‌ها اپراتور می‌توانستند هم‌زمان در محل یا از راه دور، تصاویر زنده را به سمت بمب‌افکن‌ها هدایت کنند. ویدئوهای منتشرشده از حمله، برخوردهای هم‌زمان زیادی را نشان می‌دهند – به اندازه‌ای که هر واکنش فوری از سوی نگهبانان مسلح مؤثر واقع نشود.
خط مقدم جدید؟
برای اوکراین، این اپیزود نشانگر روشی تکرارپذیر برای هدف قرار دادن دارایی‌های مستحکم در عمق خاک دشمن است. همین روش می‌تواند برای انبارهای موشک یا کارخانه‌های تولید پهپاد شاهِد نیز به‌کار رود.
اوکراین باید راهی برای مقابله با امواج پهپادها و موشک‌های بالستیکی پیدا کند که در ماه‌های اخیر حتی از موشک‌های کروز روسی مؤثرتر و پرتکرارتر بوده‌اند. طبق پایگاه داده «ردیاب آتش‌باری» مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی، پهپادهای شاهِد اکنون رایج‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین سلاح هوایی روسیه هستند.
اما پیامدهای عملیات «تار عنکبوت» فراتر از درگیری روسیه و اوکراین است؛ این عملیات، ایده‌ی قدیمی امنیت پایگاه‌های عقبه را زیر سوال می‌برد. پهپادهای نسبتاً ارزان، که از داخل خاک خودِ روسیه پرتاب شدند، هواپیماهایی به ارزش میلیاردها دلار را نابود کردند – هواپیماهایی که ستون فقرات حملات دوربرد و بازدارندگی هسته‌ای مسکو محسوب می‌شدند. این روشی است که سایر کشورها نیز می‌توانند تقلید کنند.
هر کسی که بتواند پهپاد قاچاق کند، پنهان سازد، و هدایت کند، می‌تواند توان هوایی دشمن را فلج کند.
نیروهای هوایی‌ای که بر پایگاه‌های ثابت و بزرگ متکی‌اند، باید یکی از سه راه را انتخاب کنند: مقاوم‌سازی، پراکندگی، یا پذیرش اینکه باند فرودشان، خط مقدم جدید است.
منبع:
https://theconversation.com/ukraines-operation-spider-web-destroyed-more-than-aircraft-it-tore-apart-the-old-idea-that-bases-far-behind-the-front-lines-are-safe-258056
