خبر های ویژه
28 دی 1401
خطر زمين لرزه و ساخت و ساز در حريم گسل شمال تبريز و حريم گسلش گسلهای زمين لرزه ای ايران
دکتر مهدی زارع -پژوهشنامه زلزله شناسی و مهندسی زلزله
گسل شمال تبريز که از بخشهای شمال خاوری، شمال و شمال باختری شهر تبريز عبور می نمايد، به دليل وقوع زمين لرزه های متعدد تاريخی و دوازده بار تخريب کامل شهر تبريز از گسلهای شناخته شدة زمين لرزه ای ايران است . اين گسل که زمانی با محدوده شهری تبريز فاصله داشت، هم اکنون بر اثر گسترش ساخت و ساز و شهرک سازی بر روی حريم آن، از ميان شهرکهای جديد ساخته شده و در حال احداث در شمال تبريز عبور می نمايد . با توجه به خطر گسيختگی مستقيم در شهر، گسلش درمحدوده شهر تبريز و اثرهای حوزه نزديک گسل در صورت وقوع زمين لرزه ای با بزرگای حدود ۵ یا 6 ریشتر خسارات فراوانی در تبريز پيش بينی می شود. با توجه به اهميت شهر تبريز در شمال باختری ايران، سابقه لرزه خيزی،وجود نهشته های مارنی - رسی و پتانسيل وقوع زمين لغزش، در اين بررسی مشخص گرديد که ساخت و ساز بر رو و درنزديکی پهنه گسل شمال تبريز در فاصله حدود ۲۰۰۰ متري از محور پهنه گسله بايد ممنوع و از گسترش ساخت و ساز موجود هرچه سريعتر جلوگيری گردد.
تبریز امروز:
۱- چکيده
گسل شمال تبريز که از بخشهای شمال خاوری، شمال و شمال باختری شهر تبريز عبور می نمايد، به دليل وقوع زمين لرزه های متعدد تاريخی و دوازده بار تخريب کامل شهر تبريز از گسلهای شناخته شدة زمين لرزه ای ايران است . اين گسل که زمانی با محدوده شهری تبريز فاصله داشت، هم اکنون بر اثر گسترش ساخت و ساز و شهرک سازی بر روی حريم آن، از ميان شهرکهای جديد ساخته شده و در حال احداث در شمال تبريز عبور می نمايد . با توجه به خطر گسيختگی مستقيم در شهر، گسلش درمحدوده شهر تبريز و اثرهای حوزه نزديک گسل در صورت وقوع زمين لرزه ای با بزرگای حدود ۵ یا 6 ریشتر خسارات فراوانی در تبريز پيش بينی می شود. با توجه به اهميت شهر تبريز در شمال باختری ايران، سابقه لرزه خيزی،وجود نهشته های مارنی - رسی و پتانسيل وقوع زمين لغزش، در اين بررسی مشخص گرديد که ساخت و ساز بر رو و درنزديکی پهنه گسل شمال تبريز در فاصله حدود ۲۰۰۰ متري از محور پهنه گسله بايد ممنوع و از گسترش ساخت و ساز موجود هرچه سريعتر جلوگيری گردد.
کليدواژه ها : گسل شمال تبريز، حريم گسل، گسل زمين لرزه ای، تغييرمکان، ساخت و ساز، حوزه نزديک.
٢- مقدمه
گستره شهر تبريز در شمال باختری ايران و در نزديکی يکی از گسلهای مهم و شناخته شده زمين لرزه ای فلات ايران واقع شده است. گسل شمال تبريز با سازوکار عمدتًا راستالغز راستگرد با مؤلفه فشاری "به نحوی که در بيشتر قسمتها يال شمالی نسبت به يال جنوبی بالا آمده است" با وقوع حداقل ۱۶ زمين لرزه تاريخی، به عنوان گسلی زمين لرزه ای و فعال تلقی می شود. نگارنده در يک پژوهش پيشين نشان- داد که روند گسل شمال تبريز با راستای شمال باختر- جنوب خاور، يک پهنه برخورد ساختاری مهم با سيستم گسلة دهخوارقان - تبريز "با سازوکار راستالغز چپگرد " در ناحيه تبريز و پيرامون آن می سازد ۱. در مقاله حاضر وضعيت ساخت و ساز در ناحيه نزديک و پيرامون پهنه گسله، حريم گسل و نحوه ساخت و سازهای امروزی در شهرکهای جديد شمال و شمال خاور تبريز ارائه گرديده است.
در اين مقاله، با توجه به بررسي های روی زمين، در شهرک های مختلف شمال تبريز، وضعيت ساخت و ساز وخطرهای مختلف زمين ساختی و ژئوتکنيکی در تمام گسترة شمال اين شهر تشريح گرديده است. در اين راستا، ابتدا وضعيت لرزه زمين ساختی ناحيه تبريز به طور خلاصه معرفی شده است . به اين منظور، از زلزله های تاريخی شهر تبريز و وضعيت کنونی لرزه خيزی در اين شهر برای مشخص -ساختن روندهای لرزه زا بهره گيری شده است . علاوه بر آن، با استفاده از شواهد مربوط به پهنه های گسيختگی درزلزله های اخير و مهم معياری مقدماتی در مورد پهنای حريم گسل معرفی شده است . در نهايت، با ارائه شواهدی از بررسي های انجام يافته بر روی زمين، مثالهايی از گسترة عمليات احداث ساختمان (شهرک سازی، ساختمانهای پيش ساخته و برج سازی) و شريانهای حياتی بر روی گسل شمال تبريزارائه شده است.
۳- ويژگيهای لرزه زمين ساختی گسل شمال تبريز
سيستم گسل شمال تبريز در شمال و شمال خاوری فروافتادگی زمين ساختی درياچه اروميه، يک پهنه شکستگی(.با طول عمومی حدود ۲۵۰ کيلومتر می باشد (شکل ۱
توجه به وضعيت قرارگيری روندهای شکستگی در راستای گسل شمال تبريز با روند شمال باختر - جنوب خاور وسازوکار راستالغز راستگرد و فشاری و سيستم گسل دهخوارقان - تبريز با روند شمال خاور - جنوب باختر و سازوکار راستالغز چپگرد نشان می دهد که يک پهنه برخورد زمين ساختی در شمال باختری ايران شکل گرفته است. در شکل)۱( مشخص شده است که روند دهخوارقان -تبريز دقيقًا در محل شهر تبريز با راستای سيستم گسلة شمال تبريز تداخل می نمايد چنين پهنه های برخوردی در ناحية شمال باختر ايران ، خاور ترکيه و ناحيه قفقاز عموميت داشته و اساسًا رخداد زمين لرزه های مخرب و ريخت لرزه خيزی عمومی اين ناحيه با روندهای ياد شده کنترل می گردد. داده های شبکه محلی تله متری آذربايجان از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ نمايانگر تمرکز رويدادهای لرزه ای با بزرگای ۱ تا ۴ در پيرامون سيستم گسل شمال تبريز و سيستم دهخوارقا ن – تبريز (بويژه در راستای ادامة آن در بخش جنوب باختری و باختر درياچه اروميه ) می باشد.
چنين روندهايي مؤيد فعال بودن روند رده دوم دهخوارقان -تبريز حتی در حال حاضر است که زمين لرزه ۱۶۴۱ ميلادی دهخوارقان "آذرشهر " به احتمال زياد بر اثر جنبايی روند دهخوارقان -تبريز رخ داده است . به اين ترتيب با در نظر گرفتن مرزها و گره های لرزه زمين ساختی "که يکی از آنها بر شهر تبريز منطبق است " گسيختگی مجدد گسل شمال تبريز محرز می باشد.
۱- بررسی تاريخچه لرزه خيزی ناحيه تبريز -۳
گسل شمال تبريز در زمان تاريخی با رخداد زمين لرزه های) مهمی موجب خسارات گسترده شده است (جدول ۱
جدول مذکور نشان می دهد که حداقل در مورد دو رويداد زمين لرزه ۱۰۹۹ هجری شمسی (آوريل ۱۷۲۱ ميلادی) و (۱۱۵۸ هجری شمسی (ژانويه ۱۷۸۰ ميلادی ) گسيخته-شدن گسل شمال تبريز محرز می باشد. از سال ۱۱۵۸
بر اثر گسيخته شدن و ( M > تاکنون زمين لرزه مهمی (با 6جنبايی گسل شمال تبريز رخ نداده است . از اين نظر شايد بتوان يک نبود احتمالی زمين لرزه های بزرگ و مخرب را به اين سيستم گسله نسبت داد.
۲- بررسی سيستم گسلة شمال تبريز
مطالعه تفصيلی گسل شمال تبريز مشخص می سازدکه روند ياد شده يک گسل منفرد نبوده، بلکه مجموعه ای از
روندهای گسله است که به صورت آن - اشلان در دنباله يکديگر قرار گرفته اند . در نقشه تفصيلی ساختارهای ناحيه تبريز و پيرامون (شکل ۲) سيستم شمال تبريز به صورت يک سيستم با سه قطعه گسلی : مرند- صوفيان با طول حدود ۷۵ کيلومتر، بستان آباد- تبريز با طول حدود ۱۱۰ کيلومتر و سياه چمن با طول حدود ۵۰ کيلومتر تعيين
شده است . در اين شکل نشان داده شده است که سيستم گسله ياد شده به صورت يک پهنه برش ساده و فشاري عمل، N50-55W نموده، به نحوی که روند برش اصلی با راستای هر دو با سازوکار راستالغز ) N40-45W با راستای R روند 1سيستم گسل R )و روند ′2 N0-7W با راستای R راستگرد )، روند 2ريخت شکستگی های N54-60E دهخوارقان- تبريز ( با راستای اصلی ناحيه را شکل مي دهند.
۴- حريم گسلش گسلهای زمين لرزه ای ايران
با توجه به گسترش شهرنشينی و قرارگيری بسياری از شهرها و مناطق مسکونی ايران در پای دامنه ها و قرارگيری
روندهای گسلة کواترنری در مرز بين کوه و دشت در بسياری موارد منطبق بر پای دامنه های کوهستانی مسأله حريم گسلش و چگونگی تعيين آن اهميت ويژه ای يافته است . در اين بررسی، بر روی پهنة گسل شمال تبريز مشخص شد که بسياری از ساخت و سازهای کنونی در شمال و شمال خاوری شهر تبريز بر روی پهنه گسله
صورت گرفته است . در بسياری از موارد پهنة ساخت و ساز با تسطيح ناحيه پای دامنه (محل قرارگيری پهنه گسله) به بخشهای شمالی گسل شمال تبريز رسيده، به نحوی که اين گسل هم اکنون از ميان شهرکهای در حال احداث
و به سرعت رو به گسترش - واقع در شمال تبريز عبور می نمايد.
به منظور مطالعه حريم گسيختگی، پهنه گسيختگی های سطحی پيرامون گسلهای شناخته شده زمين لرزه ای ايران
با توجه به فهرست زلزله های تاريخی و بازديدهای محلی بررسی گرديد. به اين منظور، گسيختگی های ايجاد شده در پهنة پيرامون گسل های زمين لرزه ای در فلات ايران، با دقت در طول گسيختگی های سطحی و بزرگای زمين لرزه مربوطه، جمع آوری گرديد . در مورد گسل شمال تبريز، آمبرسيز و ملويل [ ۲] برای دو رويداد زمين لرزه ۱۰۹۹ و ۱۱۵۸ هجری شمسی با طولهای گسيختگی به ترتيب ۱۱۸ و ۱۳۵ کيلومتر، گسيختگی های سطحی را در پهنه هايی به پهنای به ترتيب سه و چهار کيلومتر گزارش نموده اند
(شکل ۳). ن تايج اين بررسی در مورد يازده زمين لرزه ديگر تاريخی و سده بيستم با توجه به کاتالوگ آمبرسيز و ملويل و بازديدهای صحرايی نگارنده همراه با داده های مربوط به زمان و مکان پهنه رومرکزی به همراه بزرگا، طول گسيختگی سطحی و پهنای پهنه ای که در آن گسيختگی های سطحی در پيرامون گسل مشاهده می شوند، در جدول ( ۲) ارائه شده -است . يادآوری اين نکته لازم است که در مورد زلزله های ياد -شده ، داده های مطمئنی از گسترش گسيختگی های سطحی و طول آن در زمان رويداد زمين لرزه در دسترس بوده است؛
بنابراين، گسلهای زمين لرزه ای که داده مطمئنی از پهنای پهنة گسلش سطحی آنها در دسترس نبود، از مطالعه حاضر حذف شده است . نگارنده در مطالعه ای نشان داد که بر اساس داده های مربوط به ۲۳ گسل زمين لرزه ای در فلات ايران ميانگين نسبت طول گسيختگی های سطحی به طول قطعه ای از گسل که گسيختگی به آن نسبت داده شده است
.[ ۰ می باشد [ ۳ / (با در نظر گرفتن مسأله قطعه بندی) ۳۷ با توجه به داده های جدول ( ۲) و با اعمال رگرس يون و پهنای پهنه (Mw) خطی رابطه های تجربی بين بزرگا گسيختگی های سطحی پيرامون گسل زمين لرزه ای
(به کيلومتر) مطابق رابطه ( ۱) به دست آمده است: W)Mw = a + b ln W +ó .P (۱) به P = انحراف معيار است که با قرار دادن 1 ó ،( در رابطة ( ۱برای محاسبه P = مقدار محاسبه شده اضافه می شود 0
مقدار ميانگين ). بر اساس مقدارهای جدول ( ۲)، مقدارهای
مطابق رابطه ( ۲) به دست- (R) و ضريب همبستگی ó و b ، a
آمده است:
(۲)
R 0.61
0.61
b 0.34
a 6.88
=
=
=
=
ó
برای (Standard Error) در اين رابطه خطای استاندارد می باشد. يادآوری b = و برای ضريب 013 a = ضريب 0.16می شود که با فرم لگاريتمی رابطه ( ۲)، بهتري ن ميزان ضريب همبستگی به دست آمده است . به عبارتی، فرم های ديگر ممکن (از جمله لگاريتم در مبنای ۱۰ و رابطه غير لگاريتمی )نيز امتحان شده، ولی مقدارهای ضريب همبستگی کمتر از مقدار مذکور حاصل شده است. رابطه ( ۲) را می توان در
شکل ( ۴) بين مقدارهای پهنای پهنه گسيختگی سطحی مشاهده نمود (بر اساس داده های جدول ۲). لازم به Mw و
به عنوان Mw ذکر است که بر اساس مطالعات پيشين، مقدار مقياس مبنا برای اندازه زمين لرزه انتخاب شده است و با توجه مقدارهای ياد- Ms > و 6 mb < به همبستگی اين مقياس با 6مرتب شده و در محاسبه Mw شده در جدول ( ۲)، بر اساس.حاضر به کار رفته اند.
رابطه تجربی بين پهنای پهنه گسيختگی سطحی با طول گسيختگی سطحی گسل زمين لرزه ای (هر دو به
کيلومتر ) با استفاده از رابطه تجربی ( ۳) که بيشترين ضريب همبستگی ممکن را با استفاده از لگاريتم در مبنای ۱۰ برای طول گسيختگی قطعه گسله نشان داده است، به دست آمد:
W = 10 (a+b log LR)+ó .P (۳)با استفاد از رگرسيون خطی، ضرايب نشان داده شده در رابطه
۳) به صورت رابطه ( ۴) به دست می آيد: )
(۴)
R 0.71
0.70
b 0.48
a 0.45
=
=
=
= −
ó
و برای a = در اين رابطه خطای استاندارد برای ضريب 0.42می باشد.ضرايب اين رابطه بر اساس b = ضريب 0.20
داده های جدول ( ۲) حاصل و در شکل ( ۵) نمايش داده-
شده است؛ بنابراين، با در نظر گرفتن طول کلی حدود
۲۵۰ کيلومتری مربوط به قطعه های مختلف گسل شمال
۰ ازطول گسل در يک / تبريز و احتمال گسي ختگی در ۳۷
زمين لرزه محتمل در آينده، پهنای پهنه گسيختگی های
3.1 کيلومتر به دست می آيد . پ} سطحی (حريم گسله )، 0.7
در نهايت تأکيد می شود که در هنگام استفاده از
شکل ( ٢): نقشه تفصيلی روند شکستگی های بنيادی و خطواره های پيرامون تبريز، تهيه شده بر اساس تصويرهای هوايي، ماهواره ای و بازديدهای صحرايي
شکل ( ۳): گسلش سطحی زمين لرزه، مربوط به جنبايی گسل زمين لرزه ای
[۲ ] تبريز الف: زمين لرزه ۱۰۹۹ ، ب: زمين لرزه ۱۱۵۸
شکل ( ۴): رابطه بين بزرگای گشتاوری و پهنای پهنه گسيختگی سطحی
پيرامون گسل زمين لرزه ای بر اساس داده های ۱۳ گسل
( زمين لرزه ای ايران (داده های جدول ۲
اين رابطه برای محاسبه حريم گسلش گسلهای کواترنری و با در نظر گرفتن LR بنيادی ايران لازم است تا ابتدا مقدار موجود در منطقه موردنظر (LF) ۰ کل قطعه گسلة /۳۷۰ کل طول / (و يا در بعضی محاسبات محافظه کارانه ۵۰ قطعه گسله) در نظر گرفته شود.
شکل ( ۵): رابطه بين پهنای پهنه گسيختگی سطحی پيرامون گسل زمين لرزه با
طول گسيختگی سطحی گسله برای ۱۳ گسل زمين لرزه ای ايران
( (داده های جدول ۲
۵- وضعيت کنونی ساخت و ساز در شهرکهای شمال شهر تبريز
در بازديدهای انجام شده در ارديبهشت و مردادماه سال ۱۳۸۰ از پهنه گسل شمال تبريز در ناحيه شمال شهر تبريز،
مشخص گرديد که ساخت و ساز بی رويه ای بر روی پهنه گسله در شهرکهای باغميشه، ولی امر، يوسف آباد و ارم در حال انجام است . در اين بازديدها معلوم شد که حريم مشخص شده برای ساخت و ساز در اين شهرکها از گسل
شمال تبريز فراتر رفته و عم ً لا پهنه گسيختگی های سطحی اين گسل در ميان و بخشهای شمالی اين شهرکها واقع-دمی ____وده تقريبی شهرکها ی ياد شده در شکل ( ۶ مشخص شده است.
شکل ( ۶): محدوده تقريبی شهرکهای واقع در شمال شهر تبريز و محل قرارگيری گسل شمال تبريز (با تشکر از آقايان مهندس: فريد، رضايی تبريزی و شهناس برای کمک به مشخص کردن محلتقريبی شهرکهای در حال احداث بر روی نقشه)در تصويرهای ( ۱) و ( ۲) به ترتيب بخشهايی از شهرکهای باغميشه و ولی امر در يک نمای عمومی بر روی پهنة گسلة شمال تبريز (در پای دامنه های شمالی اين شهر ) مشخص-شده اند . شهرک باغميشه (در زمان نگارش اين مقاله ) درهفت فاز در ناحيه شمالی تبريز در حال احداث است و عمدتًا در ناحيه شيبدار روی دامنة محل عبور گسل شمال تبريز بنام ی شود (تصوير ۳، الف تا ت ). در تصوير ۳، الف )، مشخص شده است که ساخت و ساز در شهرک )
باغميشه به پای دامنه ای (مرز بين کوه و دشت ) که محل عبور شاخه اصلی گسل شمال تبريز است، رسيده و حتی ساخت و ساز در شمال اين مرز در حال انجام می باشد. در فاز يک شهرک باغميشه نيز ساختمانهای بلند و برج بر روی
تصوير ( ۱): فاز يک شهرک باغميشه بر روی پهنة گسلی گسل شمال تبريز
تصوير ( ۲): بخشهايی از شهرک ولی امر بر روی پهنة گسلی گسل
شمال تبريز
الف
ب
پ
ت
تصوير ( ۳): الف) ساخت و ساز در شهرک باغميشه بر پای دامنه و مرز بين کوه
و دشت رسيده و حتی از آن گذر کرده اس ت . ب، پ و ت )
ساخت و ساز در شهرک باغميشه بر روی پهنه گسله در دو شيب دامنه محل عبور گسل شمال تبريز
پهنه گسله در حال احداث می باشد (تصوير ۴، الف تا پ ).يادآوری می شود که علاوه بر احتمال گسيختگی مستقيم بر اثر گسلش و در نتيجه تخريب ساختمان بر اثر گسلش
الف
ب
پ
تصوير ( ۴، الف، ب، پ): احداث ساختمانهای بلند و برج در فاز يک شهرک
باغميشه در شمال تبريز
مستقيم، وقوع جهت پذيری درصفحه گسيختگی و حمله گسيختگی به سمت شهر تبريز با توجه به نزديکی به پهنه
گسيختگی و تجربه زلزله های طبس ( ۱۳۵۷ ) و منجيل ۱۳۶۹ ) در فلات ايران و کوجائلی ( ۱۳۷۸ ) در فلات آناتولی )(ترکيه)، در راستای گسل شمال تبريز محتمل است . بر اثرجهت پذيری در صورت حمله جبهه گسيختگی به سوی شهر تبريز، اثرهای حوزه نزديک و خرابيهای گسترده، نه تنهادر ساختمانهای کوتاه، بلکه در ساختمانهای بلند بر اثر جنبشهای با دوام ظاهری کم ولی بسيار شديد با پريود بلند و با تغييرمکان افقی بسيار زياد محتمل می باشد؛ بنابراين، با هر دو استدلال (بر اساس گسيختگی مستقيم گسله واحتمال وقوع جهت پذيری در نزديکی پهنه گسيختگی اصلی)، ساخت و ساز در حريم گسل شمال تبريز (و گسلهای زمين لرزه ای مهم ديگر در فلات ايران ) خسارتهای گستره ای را در آينده، بسيار محتمل می سازد؛ لذا، چنين ساخت و سازهايی در حريم گسله بايد هرچه سريعتر متوقف شود.
علاوه بر مسأله احداث ساختمان، نحوه انتخاب محل برای شريانهای حياتی نيز بايد با دقت مورد توجه قرار گيرد .
تصوير ( ۵) نشان می دهد که دکلهای انتقال نيرو فشار قویدر حريم گسل شمال تبريز د ر فاز يک شهرک باغميشه احداث شده است . در صورت بروز يک زمين لرزه شديد که انتظار وقوع آن با توجه به سابقه لرزه خيزی ، M >7 )ناحيه بسيار محتمل اس ت ) قطع اين شريانهای حياتی ميزان آسيبها را دو چندان خواهد نمود.
تصوير ( ۵) :دکلهای خطوط انتقال نيروی فشار قوی احداث شده بر روی حريم
گسيختگی گسل شمال تبريز (در فاز يک شهرک باغميشه)
با توجه به جنس نهشته های سطحی نئوژن و کواترنری (که اکثرًا مارنی و رسی و در بخشهای سطحی ب سيار هوازده می باشند ) خطر ديگری که شهر تبريز و بويژه بخشهای شمال و شمال خاوری آن را تهديد می کند، خطرزمين لغزش (گسيختگی دامنه و ناپايداری زمين ) است. در تصوير ( ۶) احداث مجتمع های مسکونی و آموزشی در پا وبر روی دامنه های تپه کوی ولي عصر مشخص شده است.
در اين ناحيه، لغزشهای متعددی در ابتدای دهه هفتاد
الف: مجتمع های مسکونی و آموزشی احداث شده در بخش باختری شهرک ولی عصر
ب: احداث آپارتمان در کناره های دامنه های با احتمال لغزش
پ: شيب تند دامنه های با احتمال لغزش
تصوير ( ۶): شهرک ولی عصر: بررسی وضعيت ناپايداری دامنه ای
هجری شمسی به خسارتهای گسترده ای به منزلهای مسکونی منجر گرديد . در اين تصويرها، مشخص است که احداث مجتمع در پای اين دامنه های ناپايدار و بر رو و در نزديکی لبه های آن ادامه يافته است . در تصوير ( ۷) يک لغزش در دامنه شمال باختری تپه کوی ولي عصر (بدون
الف: لبه های کاسه لغزش
ب: کاسه لغزش
پ: پديدار شدن شمع کوبی های انجام شده در زير آپارتمانهای احداث شده
ت: نهشته های گسيخته شده و جريان يافته (احتما ً لا بر اثر بارندگی)تصویر ( ۷، الف، ب،پ و ت ): لغزش در بخش باختری دامنه تپه ای که شهرک ولی عصر روی آن احداث شده است.
ارتباط با رخداد زمين لرزه و به احتمال زياد در پی بارندگی های فصلی ) مشخص شده است . بديهی است که در چنين وضعيت ناپايداری، انتظار رخداد خسارتهای گسترده بر اثر لغزشهای وسيع پس از رويداد يک زمين لرزه شديد وجود دارد. در نهايت، با معرفی يک زمين لغزش که در شمال شهرک ارم (شمال باختری تبريز ) که بر اثر تسطيح و خاکبرداری برای احداث خيابان در حريم گسل شمال تبريز رخ -داده است ، ارتباط اين دو پديده (زمين لغزش و گسلش) توضيح داده می شود . تصوير ( ۸) برای بيان مهمترين خطرهای زمين- شناختی که شهر تبريز را تهديد می کند، بسيار گويا می باشد.
در اين شکل، رويداد لغزش بر روی پهنه گسيختگی های مربوط به شاخه اصلی گسل شمال تبريز نشان داده و مشخص گرديده است که پديده زمين لغزش و ناپايداری دامنه ای بسيار به پديده گسلش و پهنه های گسيختگی وابسته بوده و حتی قبل از رويداد يک زمين لرزه مهم، می توان وقوع لغزشهای دامنه ای را در چنين نواحی انتظار داشت.
۶- نتيجه گيری و پيشنهاد
در اين مقاله مسأله حريم گسيختگی های سطحی درپيرامون يک گسل زمين لرز ه ای بر اساس سابقه لرزه خيزی
و گسلش در شمال شهر تبريز، بررسی گرديد. به اين منظور بامراجعه به داده های موجود از گسلش زمين لرزه ای مربوط به زلزله های تاريخی و سده بيستم فلات ايران، رابطه های تجربی بين بزرگای گشتاوری و پهنای پهنه گسيختگی های سطحی (حريم گسل) و اين پهنا و طول گسيختگی سطحی در زمان زمين لرزه توسعه داده شد. با استفاده از اين رابطه ها، ۳ کيلومتر (با ديدی /۱ پ} ۰/ پهنای حريم گسل شمال تبري ز ۷ محافظه کارانه و با لحاظ کردن کل طول ۲۵۰ کيلومتری برای مجموعه سه قطعه گسل شمال تبريز) به دست آمد.
ساخت و ساز در حريم گسلهای زمين لرزه ای و کواترنر در فلات ايران به سه دليل زير بايد ممنوع و محدود گردد:
۱- احتمال گسيختگی مستقيم بر اثر گسلش در راستای گسل کواترنری يا زمين لرزه ای، که می تواند موجب افزايش خسارتها و تلفات گردد.
۲- با عنايت به مسأله جهت پذيری در حوزه نزديک گسل (نظير گسل شمال تبريز )، می توان انتظار داشت که در صورت حمله جبهه گسيختگی به سمت ساختگاه موردنظر (تبريز) جنبشهای بسيار شديدی با پريود بلند و تغييرمکان های افقی بسيار زياد اتفاق افتد.
۳- نهشته های دامنه ای مارن و رس که بر روی حريم گسلهای کواترنری و زمين لرزه ای (نظير گسل شمال
تبريز ) واقعند ، پتانسيل بسيار زيادی برای لغزش و ايجاد شکافهای سطحی و ناپايداری دامنه ای دارند.
با توجه به موارد ذکر شده برای ادامه مطالعات در ناحيه شمالی تبريز پيشنهادهای زير ارائه می گردد:
١- با توجه به احداث شهرکهای جديد در اين ناحيه و افزايش سريع تراکم ساکنان در منطقه شمال تبر يز، اولويت مطالعه با تعيين دقيق موقعيت گسلهای همراه با سيستم گسل شمال تبريز و مشخص کردن حريم دقيق و احتمال تغييرمکان در هر محل می باشد.
۲- لازم است با توجه به وضعيت نهشته های سطحی، نقشه زمين شناسی مهندسی با مقياس ۱:۵۰۰۰ (يا کمتر) برای گسترة تمام شهرکهای واقع در پهنة گسل شمال تبريز تهيه شود. در چنين نقشه هايي می توان پهنه های با احتمال گسيختگی و لغزش بالا و محلهای گسيخته شده قبلی را با توجه به موقعيت گسل شمال تبريز مشخص نمود.
۳- گسترش شبکه لرزه نگاری محلی آذربايجان (زير نظر مؤسسه ژئوفيزيک دانشگاه تهران هم اکنون با هشت ايستگاه در حال کار است ) به يک شبکه منطقه ای با تعداد ايستگاههای بيشتر می تواند به ثبت دقيقتر و پوشش گسترده تر لرزه خيزی ناحيه بويژه لرزه خيزی حاصل از گسل شمال تبريز کمک فراوانی نمايد.
يادآوری می شود که تحقيق اولويت اول در پيشنهادهای ارائه شده در حال حاضر توسط نگارنده پيگيری می شود و
انشاءالله انجام اولويت دوم نيز بزودی و پس از شناسايی دقيق گسترش و وضعيت هندسی گسيختگی های سطحی
در ناحيه گسل شمال تبريز آغاز خواهد گرديد . بديهی است انجام اولويتهای سوم و چهارم (که می توانند همزمان نيز صورت پذيرند ) نيازمند صرف نيرو، وقت بيشتر و کار جمعی و سازمان يافته می باشد.
در پايان بار ديگر بر لزوم توقف ساخت و ساز بی رويه در شهرکهای واقع بر روی حريم گسل شمال تبريز به دليل
احتمال خطر بالای جانی و مالی در پی يک رويداد زمين لرزه ای، تأکيد می گردد.
۷- مراجع
۱- زارع، مهدی . "بررسی زمين ساختی و تحليل راستای بردار لغزش در ناحيه درياچه اروميه"، پژوهشنامه
زلزله شناسی و مهندسی زلزله، سال سوم، شماره سوم، .۳۸- پاييز ۷۹ ، ص ۳۱
۲- آمبرسيز، ن . ن؛ ملويل، چ . "تاريخ زمين لرزه های ايرا ن "،
. (ترجمه ابوالحسن رده)، تهران: انتشارات آگاه، ۱۳۷۰
3.Zare, M., “Site Dependent Attenuation of Strong
Ground Motions in Iran, Seismic Zonation”, 5th Int.
Conf., Proc. Vol.2, PP. 1221-1227, 1995.
۴- زارع، مهدی و [همکاران]،"گزارش زمين لرزه ٤ اسفند
١٣٧٢ ، سفي دابه، سيستان و بلوچستان "، گزارش شماره
٧٣ ، تهران: مؤسسه بين المللی زلزله شناسی و -٩٥-٢٢
. مهندسی زلزله، ١٣٧٣
۵- نيکزاد، خشايار و [همکاران]، "گزارش مقدماتی زمين لرزه
٧٦ ، اردکول " (قائن- بيرجند ) ، پژوهشنامه مؤسسه /٢/٢٠
بين المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، سال ششم،
.٥٣- شماره اول، بهار ٧٦ ، صص ٤٥
ارتباط با تبریز امروز
اخبار ، گزارشات ، عکسها و فیلم های خود را برای ما ارسال دارید . برای ارسال میتوانید از طریق آدرس تلگرامی یا ایمیل استفاده کنید.
اشتراک در خبرنامه
برای اطلاع از آخرین خبرهای تبریز امروز در کانال تلگرام ما عضو شوید.
فرم تماس با تبریز امروز
کلیه حقوق این سایت متعلق به پایگاه خبری تبریز امروز بوده و استفاده از مطالب آن با ذکر منبع بلامانع
است.
طراحی وتولید
توسططراح وب سایت