خبر های ویژه
20 شهریور 1395
اقتصاد مقاومتی
در دو تجربه تاریخی
شركت اسلاميه، از تجربیات موفق در دفاع از اقتصاد ملی و یک رویکرد فعالانه برای «اقدام و عمل» در عرصه «اقتصاد مقاومتی» بود که همچنان می تواند الگوی جامعه ایرانی باشد.
اقتدار اسپانیا و پرتقال، در قرن شانزدهم میلادی دیگر کشورهای اروپایی را به کشف منابع ثروت در جهان تشویق کرد. در این قرن حتی پرتقالی ها برای تثبیت موقعیت خود در ممالک شرقی، نقشه ای جهان را از رقبای اروپایی خود پنهان می کردند. در اواخر همین قرن، هلندی ها، با دسترسی به این نقشه ها، چهار کشتی تجاری به شرق اعزام کردند و طی سفری دو سال و نیمه به اندونزی رفته و بازگشتند و با وجود مرگ یک سوم از دریانوردان خود، سود بسیاری کسب کردند. اما آنها با گران فورشی «ادویه»، ملکه «الیزابت» ملکه انگلیس را نیز به هوس انداختند تا دریانوردان انگیسی را در ابتدای قرن 17 به هند بفرستد. در سال 1615 م. «سر توماس رو» سفیر انگلیس به دربار «جهانگیر» پادشاه گورکانیان هند راه یافت و از وی امتیاز تأسیس کمپانی بازرگانی هند شرقی، را گرفت.
در سالهای بعد، این کمپانی، تجارت در داخل سرزمین هند و نیز جزایر جنوب شرق آسیا را نیز جدی گرفت و در سال 1641 م. حتی در شهر «مدرس» در شرق هندوستان، یک قرارگاه نظامی ساخت و همزمان به ایجاد کارخانه در شهرهای ساحلی هند پرداخت. در سال 1662 م. «چارلز دوم» پادشاه انگلستان با یک شاهزاده پرتغالی ازدواج کرد. در حالی که «بمبئی» در غرب هند جهیزیه او بود. چندی بعد، کمپانی هند شرقی بمبئی را از پادشاه انگلیس خرید و توانست نفوذ خود را از شرق به غرب هند، توسعه دهد. در اواخر قرن هفدهم، مرکز کمپانی، به بمبئی منتقل شد تا از سیطره شاهزادگان هندی دورتر باشد. همزمان با افول قدرت گورکانیان، انگلیسی ها با ایجاد تفرقه بین حکام محلی هند، از بین آنها یارگیری می کردند تا آنکه هوس کردند با «اورنگ زیب» پادشاه گورکانی بجنگند که البته شکست خوردند.
اما با مرگ اورنگ زیب، در اوایل سده هجدهم، اختلاف به دامن خاندان او افتاد و نفوذ انگلیس بیشتر شد. همزمان، شعبات کمپانی هند شرقی در شهرهای بزرگ هند توسعه یافت و با افزایش ثروت، پول بیشتری برای تشدید اختلاف بیشتر بین شاهزادگان هند کسب کرد. این تفرقه انگیزی، به عرصه سیاسی، محدود نشد و با تحریک آنها، هندوها علیه مسلمانان قیام کردند. اندکی دورتر حتی دین جدیدی به نام «سیک» تأسیس شد و با هندوها و مسلمانان به ستیز برخاست. در اواسط سده هجدهم، نادرشاه افشار از ایران به هندوستان لشکر کشید و با فتح دهلی، لشکریان «محمد شاه گورکانی» را شکست داد و سپس با خروج از هند، این سرزمین را برای سیطره انگلیسی ها تنها گذاشت. 20 سال بعد نفوذ انگلیسی ها به افغانستان، بلوچستان و بعدها کرمان و فارس رسید و با حمایت انگلیس سیاست احیای فرقه «اسماعیلیه» در هند و ایران و تأسیس آئین های «قادیانی»، «بابیت»، «وهابیت» و... زمینه را برای تجزیه بلاد اسلامی مهیا کرد تا جایی که وهابیان در دوره فتحعلیشاه کربلا را ویران کردند و بعدتر، «آقاخان سوم» مدعی «امامت اسماعیلیه» علیه «خلیفه عثمانی» بیانیه می داد و سپس به عنوان پاداش در انهدام امپراطوری عثمانی، به عنوان تشریفاتی «رئیس جامعه ملل» دست یافت.
ایران، تا ابتدای دوره قاجار، توانسته بود با حفظ استقلال ملی، از تمامیت ارضی خود پاسداری کند. با شکست فتحعلیشاه قاجار از نبرد با روسیه، اسباب ضعف سیاسی در ایران مهیا شد و قدرتهای نوظهور اروپا، متوجه ایران شدند و هرکدام بخشهایی از ایران را تجزیه کردند. روسیه می خواست با اشغال ایران، به آبهای آزاد دسترسی بیشتری یابد و انگلیس می خواست با نفوذ در ایران، راه رقبا به هند را مسدود کند.
همزمان با جدایی سرزمین های آباد قفقاز از ایران، اقتصاد ملی دچار رکودی كم‌سابقه شد و با ایجاد محدودیت برای صادرات، سیل محصولات بیگانه به کشور آغاز گردید و معیشت اقشار مختلف را نیز تهدید کرد. «اوژن فلاندن» فرانسوی در سال ۱۸۴۰ درباره اصفهان مینویسد: «از کارخانجات نساجی و اسلحهسازی و زربفت و مخمل ایران که روزگاری محصولات آن به تمام مشرق زمین صادر می‌شد، خبری نیست و همه نابود شده اند. محصولات ایران از بین رفته و بویژه همجواری با (کمپانی هند شرقی) انگلستان نتیجه شومی بخشیده است. زیرا مقدار زیادی محصول را به بهایی بسیار نازلتر از آنچه در خود ایران ساخته میشود در بازارهای ایران می فروشند.»
همچنین «جرج کرزن» سیاست‌مدار انگلیسی در "کتاب ایران و قضیه ایران" می نویسد: «گذشته از اشیاء تجملی غربی که طبقات بالا به آن معتاد شده‌اند، پوشاک همه طبقات جامعه، از مردان گرفته تا زنان، جملگی از غرب وارد میشود. ابریشم، ساتن و ماهوت برای طبقات اعیان و قماش نخی و پنبهای برای همه طبقات. لباس یک روستائی ساده از منچستر یا مسکو میآید و نیلی را که همسر او بکار میبرد از بمبئی وارد میشود. در واقع از بالاترین تا پایین ترین مراتب اجتماعی بطور قطع وابسته و متکی به کالاهای غربی شده‌اند.»
این اتفاق که مصادف با بی کفایتی دولت قاجار همراه بود، روحانیت را به صرافت انداخت از تجربه هند، عبرت بگیرند. «آقا نجفی اصفهانی» با کمک برادر خود «آقا نورالله» و «میرزا ابوالقاسم زنجانی» جمعی از بازرگانان، را تشویق کرد تا در سال 1316 ه.ق با تأسیس «شرکت اسلامیه» به تأمین منسوجات ایرانی و فروش آن در بلاد اسلامی بپردازند. این شرکت با سرمايه 150هزار تومان در قالب «شرکت سهامی» و با فروش سهام 10توماني و استقبال شایان مردم، تأسیس گردید و توانست شعبی را در اصفهان، تهران، شیراز، بوشهر، مشهد، تبریز و حتی لندن، کلکته، بمبئی، قاهره، استانبول، بغداد، مسکو و بادکوبه، تاسیس کند و با اندوخته مناسب، کارخانجات نوین را در اصفهان و سایر شهرها بنا کند.
ماده 21 اساسنامه این شرکت تصریح داشت: «به کلی از دادوستد متاع خارجه ممنوع است. فقط همِّ خود را صرف ترقی متاع داخله و آوردن چرخ اسباب و کارخانه مفیده خواهد نمود و حمل متاع داخله را به خارجه بر حسب اقتضاء و به موقع خود در کشیدن راه شوسه و آهن اقدام خواهد کرد.» و ماده 24 یادآوری می کند: «تمام اجزاء از رییس و مرئوس و امنای شرکت حسب‌الشرط مجبورند لباس خود را از منسوجات و متاع داخله مصرف رسانند.»
برکات تأسیس این شرکت چنان بود که با ایجاد شعبه ای از آن در کاشان، مردم این شهر جشنی باشکوه برگزار کردند و شرکت اسلامیه در اعلامیه ای اعلام نمود: «الحمدلله به برکت این (شرکت) جمعی کثیر در ایران خصوصاً در اصفهان زیاده از هزار نفر کاسب، صاحب شغل و نان شده‌اند و در این اوقات قدری از امتعه و اقمشه و منسوجات لطیفه و ملبوسات طیبه نفیسه به این شهر کاشان فرستاده‌اند و جناب ... آقای حاجی سید نصرالله مجتهد سلمه‌الله محض خدمت به شریعت و حفظ اسلام و اسلامیان در صبح یکشنبه 17 ربیع المولود نبوی (1318) ... در خانه خود انعقاد مجلس جشن می‌فرمایند.»
شرکت اسلامیه حتی در صدد احداث صنايع ملي، مدارس نوین و صرافی و بانکداری با اخذ امتياز از دولت برآمد. يکي از مطبوعات آن زمان نوشت: «... شرکت اسلاميه اصفهان درصدد حصول امتياز ساختن راه‌آهن محوطه اصفهان از اولياي امور جمهور شده‌اند... کمپاني ديگر نيز موسوم به محموديّه داير شده. اميد است عمّا قريب صدها کمپاني در اصفهان داير شود، و رفع احتياجات مليّه از خارجه شود. از جانب انجمن معارف طهران در صدد افتتاح مدارس در اصفهان نيز مي‌باشند. انشاءالله عمّاقريب مدارس مليّه نيز افتتاح خواهد شد... اينها را از اثر کلمات علماي اعلام بايد دانست.»
این توفیقات با حمایت مراجع بزرگ همراه بود. آخوند خراساني در نامه ای به مظفرالدين‌شاه حتی او را تشویق کرد از محصولات این شرکت، خریداری کند: «... شايسته است كه اعليحضرت... بذل مراحم ملوكانه در مشيت اين شركت اسلاميه خواهند فرمود، خود آن وجود اقدس در لبس‌البسه مصنوعه اسلاميه مقدم و به صدور امر ملوكانه در مساعدت اين مطلب مهم وزراي عظام و اولياي فخام دولت ابدمدت را مفتخر فرمايند. و بر عموم رعايا و قاطبه مسلمين لازم است به مقتضاي ”الناس علي دين ملوكهم" تأسي و متابعت نمايند و خلع لباس ذلت را از خود بلبس لباس عزت البسه اسلاميه صاحب شرع را خوشنود دارند.» روزنامه ثریا نوشت: وقتی پارچه های شرکت اسلامیه وارد نجف می شود، مراجع و علما جمع می شوند و لباس ساخت دست مسلمان ها را می پوشند و می گویند ما به این لباس داخلی افتخار می کنیم.
فعالیت شرکت اسلامیه موجب نگرانی استعمار شد و سفیر انگلیس در نامه ای به امین السلطان حاکم اصفهان،بعد از بازگشت آقا نجفی به شهر خود اصفهان، شکایت کرد! چارلز مارلینگ به میرزا حسن خان مشیرولدوله وزیر خارجه وقت ایران، از ورود علما به اقتصاد شکایت کرد و نوشت: «علمای اصفهان در تلاشند تا نگذارند امتعه اروپایی به فروش برسد. و به خریداران مهم ایرانی اخطار کرده اند که در مدت 4 ماه محاسبات خود را با تجارتخانه های اروپایی قطع کنند. ایشان احکامی را به کارگزاران اصفهان صادر کرده و از اقدامات فتنه انگیز(!) این اشخاص جلوگیری کند.»
سفیر انگلستان در نامه‌ای می نویسد: «علمای مزبور نه به ملاحظه تعصب مذهبی بلکه صرفه شخص(!) به معیت بعضی رؤسای تجار که در شرکت اسلامیه شریک می‌باشند، سعی بلیغ در فروش امتعه خود و رد مال التجاره خارجه دارند... بلکه در مساجد و سایر نقاط علناً می‌گویند که مردم نباید امتعه خارجه را بخرند.»
فرجام شرکت اسلامیه
شركت اسلاميه، از تجربیات موفق در دفاع از اقتصاد ملی و یک رویکرد فعالانه برای «اقدام و عمل» در عرصه «اقتصاد مقاومتی» بود که همچنان می تواند الگوی جامعه ایرانی باشد. با این وصف با ضعف روزافزون دولت مرکزی و در سالهای بعد اشغال ایران و ورود عناصر منفعت‌طلب به عصره اقتصاد و سیاست روبه افول نهاد.
بی گمان با حمایت قاطع رأس حاکمیت در نظام اسلامی از تولید داخلی و اقتصاد ملی، می توان امیدوار بود که جامعه ایرانی نیز به سرعت فرهنگ تحریم کالای بیگانه و اهتمام به رونق کسب و کار در داخل را جدی بگیرند. البته اینها مشروط به فعالیت رسانه ای برای فرهنگ سازی و ریل گذاری مناسب از سوی دولت نیز هست.
ارتباط با تبریز امروز
اخبار ، گزارشات ، عکسها و فیلم های خود را برای ما ارسال دارید . برای ارسال میتوانید از طریق آدرس تلگرامی یا ایمیل استفاده کنید.
اشتراک در خبرنامه
برای اطلاع از آخرین خبرهای تبریز امروز در کانال تلگرام ما عضو شوید.
فرم تماس با تبریز امروز
کلیه حقوق این سایت متعلق به پایگاه خبری تبریز امروز بوده و استفاده از مطالب آن با ذکر منبع بلامانع
است.
طراحی وتولید
توسططراح وب سایت