تبریز امروز:
نصیرالدین طوسی هنگام مطالعه تاریخ فکری اسلامی، شخصیتی برجسته با دستاوردهای متعدد در طیفی از موضوعات مختلف است. از فلسفه گرفته تا ریاضیات، دستاوردهای او پایه و اساس مفاهیم متعددی است که در زندگی روزمره کنونی ما استفاده می شود. می توان گفت بزرگترین دستاوردهای او در زمینه های نجوم و ریاضیات است. زندگی، آثار و دستاوردهای نصیرالدین طوسی چیزی است که او را به شخصیت مهمی در تاریخ اسلام تبدیل کرده است.
تصویر نصیرالدین طوسی روی میز تحریر خود در رصدخانه پیشرفته در مراغه، ایران است که در سال 1259 افتتاح شد. او فاتح مغول هولاگو خان را متقاعد کرد که این مرکز را بسازد.
محمد بن محمد بن الحسن طوسی معروف به نصیرالدین طوسی در سال 1201 در طوس خراسان است به دنیا آمد. پدر طوسی فقیه مدرسه امام دوازدهم در طوس بود که طوسی در آنجا تحصیل کرد. این مدرسه عمدتاً یک مؤسسه مذهبی بود، اما توسط عمویش منطق، فیزیک، متافیزیک، جبر و هندسه نیز به او آموخت. در سن 13 سالگی، در جریان حرکت چنگیزخان به غرب، به نیشاپور، به یک مرکز آموزشی مهم نقل مکان کرد. در آنجا به تحصیل فلسفه، پزشکی و ریاضیات پرداخت. در حدود سال 1220، زمانی که چنگیزخان شروع به بازگشت به شرق کرد، طوسی برای پیوستن به اسماعیلیه دعوت شد.
خواجه نصیرالدین از مهم ترین دانشمندان در احیای علوم است. او دستاوردهای متعددی در ریاضیات، نجوم و فیزیک بدست آورد و در طول زندگی خود به عنوان یک ستاره شناس شناخته شده بود. او در زمانی که رصدخانه مراغه بنا به تایید هولاگو خان مغول در حال ساخت بود، بر آن نظارت می کرد، که اهداف بسیاری فراتر از نجوم، از جمله علم و فلسفه را در بر داشت. بزرگترین دستاورد ریاضی خواجه نصیرالدین طوسی ، پایه گذاری قانون سینوس ها بود که به یافتن طول ها و زاویه های هر مثلث کمک کرد. خواجه نصیر خاصیت جابجایی ضرب را بین دو نسبت توسعه داد و اشاره کرد که هر عدد گویا یک عدد واقعی است. او همچنین رابطه مقولات را با تصدیق عقل و متافیزیک توضیح داد. علاوه بر این، حکیم ابهام بین معنای فلسفی و علمی «جوهر» را بیان کرد.
طوسی علاوه بر کمک هایش به علوم طبیعی، در شعر و نویسندگی نیز مشارکت داشت. طوسی حدود 150 معاهده و نامه شناخته شده را به زبان های مختلف نوشت که به گسترش بسیاری از آثار او کمک زیادی کرد (گیلیسپی، کولستون، هلمز 2008). شاید به گفته گیلیسپی یکی از تأثیرگذارترین آثار او به حساب می‌آید، اساس الاقتباس («مبانی استنباط»)، یکی از پنج کتاب منطقی او، یکی از معدود آثاری بود که در اصل به زبان فارسی نوشته شد. علاوه بر این، طوسی کتابی در فلسفه اخلاق به نام «کتاب دستورات و الاشاره» منتشر کرد که به گفته گیلیسپی یکی از شناخته‌شده‌ترین آثار در نوع خود در زبان فارسی است.
مقایسه زوج طوسی (در سمت چپ) و یک مدل ریاضی از کوپرنیک.
زوج دایرهای طوسی یک وسیله ریاضی است که توسط نصیرالدین طوسی اختراع شد که در آن دایره کوچکی در داخل دایره بزرگتر دو برابر قطر دایره کوچکتر می چرخد. چرخش دایره ها باعث می شود که نقطه ای در محیط دایره کوچکتر در امتداد قطر دایره بزرگتر در حرکت خطی به جلو و عقب نوسان کند.
زوج طوسی متحرک.
در مجموع، طوسی دانشمندی کاملاً جامع و بسیار باهوش بود که در زمینه‌های ریاضی، فیزیک، نجوم، و فلسفه مشارکت زیادی داشت و در عین حال با شعرهای خود به هنر نیز کمک کرد. آثار تأثیرگذار او، از جمله معاهدات سیاسی مختلف، به گسترش نفوذ او در خارج از جهان اسلام کمک کرد. اندیشه هایش، او را به عنوان یکی از برجسته ترین علمای اسلام در تاریخ معرفی کرده است.
توفیق وحیدی آذر
