تبریز امروز:

از استانبول سوار اتوبوس شده بودم تا در یکی از شهرهای پشت مرز پیاده شوم ! مسیر طولانی بود و هر از گاهی اتوبوس در یک استراحتگاه بین راهی توقف می کرد ! در یکی از  فروشگاه های این استراحتگاه ها کتاب" کوچوک کارا بالیک " در میان انبوه کتاب های قفسه به چشمانم چشمک زد  . آه ! کتاب صمد بهرنگی بود ، لحظه ای احساس فخر کردم ! کتاب نویسنده سرزمین من در کشوری دیگر در ویترین ها قرار گرفته بود.

***

یونسکو سالها پیش نام صمدبهرنگی داستان نویس کودکان ایران را در زمره فهرست نویسندگان ادبیات ملل و عامه قرار داد و هم اکنون در گنجینه یونسکو در پاریس تعدادی از کتابهای این نویسنده ناکام ایرانی دیده می شود. نام بلند صمد بهرنگی در ایرانبدون دلیل و با یک هراس واهی با بی میلی و بی‌مهری مدیران فرهنگی قرار گرفته و چندی پیش نام گذاری یک خیابان فرعی در تهران به نام صمد بهرنگی برخی از تندرو ها و مدافعان سیاست جمود فرهنگی را برآشفت و به تیتر اول روزنامه ها کشیده شد و تا کنون در زادگاه وی در تبریز نیز هیچ نماد فرهنگی و هنری و شهری به نام صمد نام گذاری نشده و این قصور فرهنگی حداقل از متولیان شهری و شورای شهر نابخشودنی است.

تیرماه هر سال یادآور تولد صمد بهرنگی  این نویسنده بزرگ کودکان ایرانی است که به قول شادروان غلامحسین یوسفی ،اگر این آموزگار می ماند،نوبل میگرفت.

با این حال خبر توصیه‌ی امام اوغلی شهردار فرهنگ دوست استانبول چندی پیش منتشر شده‌بود که با انتشار ویدیویی از مردم ترکیه می‌خواست کتاب ماهی سیاه کوچولوی صمد بهرنگی را در میز مطالعه‌ی خود داشته باشند.

در مراجعه به آرشیو هفته‌نامه‌ی حیدربابا و گفت‌و‌گوی اختصاصی حقیر با مرحوم اسد بهرنگی برادر صمد در منزل خاندان بهرنگی در چرنداب بار دیگر تاثیر این آموزگار و نویسنده‌ی پرشور تبریزی در فضاهای فرهنگی و آموزشی و مطبوعاتی دهه‌های ۴۰ و ۵۰ را دوباره مرور کردم.

صمد بهرنگی(۱۳۴۷_۱۳۱۸)آموزگار،منتقد اجتماعی،مترجم و پژوهشگر ادبیات کهن آذربایجان،دانش آموخته‌ی زبان انگلیسی دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تبریز و مسلط به زبان‌های ترکی استانبولی،ترکی آذربایجانی،فارسی و انگلیسی بود و عشق خواندن و نوشتن و از همه مهم تر تدریس از دبستان تا دبیرستان در او موج میزد.نگاهی به آثار و مقالات و سخنرانی های او نشان میدهد وی دغدغه‌ی مشق و تحصیل و آموزش اصولی و استاندارد دانش‌آموزان را با در نظر گرفتن زبان،اقلیم،فرهنگ و اقتصاد در نظر داشت و به عنوان یک روشن فکر تمام عیار طغیان به بی‌عدالتی و قالب های محتوایی نظام آموزش وقت را در نهاد خود تقویت کرده بود.

او از ترک تحصیل دانش آموزان به بهانه‌ی کمک به اقتصاد خانواده‌ها به ویژه در روستاهای آذربایجان غمگین و ناراحت بود و در سخنرانی ها و محافل عمومی از مردم می‌خواست که بچه‌های خود را برای خواندن و نوشتن و ژرف اندیشی و آگاهی بخشی به مدرسه بفرستند. ‌

صمد به شیوه‌های کهنه و به عاریت گرفته‌ی نظام آموزشی ایران از غرب می‌تاخت‌ و در کتاب"کند و کاوی در مسائل تربیتی ایران"با دیدی موشکافانه و با بهره‌گیری از تجارب تدریس خود از دبستان تا دبیرستان و در شهر و روستا به دولت مردان وقت پیشنهاد بازنگری در محتوا‌ی دروس مدارس را به صورت مکتوب و کاربردی ارائه می‌کرد و معتقد بود که فضاسازی کتاب های آموزشی ارتباط اثر بخشی با زندگی دانش آموزان و واقعیت های موجود ندارد و سیستم آموزشی وقت به دنبال گرفتن فرصت های طلایی تفکر واقعی از دانش آموزان است.

نفوذ صمد در میان مردم مثال زدنی‌است در شهر و روستا،مدرسه،قهوه‌خانه و در یک کلام در بین مردم بود و با مردم بودن فرصتی مناسب می‌شد تا وی درد توده‌های مردم را به‌ویژه در حوزه‌ی آموزش رصد نماید.آشکار سازی مقولاتی چون فقر و بی‌عدالتی آموزشی،کاشتن بذر آگاهی و آگاهی‌جویی و توجه به ادبیات و زبان‌های محلی تم اصلی نوشته‌ها و قصه‌های صمد را تشکیل می‌داد.

او با بازخوانی داستان های قدیمی و داشته های فرهنگی مردم آذربایجان همچون کور اوغلی و قاچاق نبی،عنصر مقاومت و عصیان علیه ظلم و ستم حاکمیت را برجسته تر میکرد. کتاب الفبای آذربایجانی که از سوی زنده‌یاد جلال آل احمد به سازمان جهانی پیکار با بی‌سوادی فرستاده شد،آلام و مطالبات مردمی سخت‌کوش و جغرافیای فرهنگی بود که از زمان شکل گیری حکومت پهلوی یکسان سازی فرهنگی را دنبال میکرد و حق خواندن و نوشتن به زبان مادری را به قومیت ها و فرهنگ های ایران بزرگ نمی‌داد. با این حال انتشار آثار ترکی صمد بهرنگی تعلیق شش ماهه‌ی وی از سوی مسئولان وقت از تدریس و انتقال از دبیرستان به دبستان دهات آذرشهر تاوانی بود که صمد پرداخت.

گیرایی و سادگی آثار وی به قول زنده‌یاد غلام حسین ساعدی از دیگر ویژگی های آثار این نویسنده به شمار می‌رود چراکه صمد خواندن و نوشتن برای کودکان و نوجوانان را به صورت دیگری در آورد و به حق پدر داستان نویسی کودک ایران لقب گرفت.

خبرگزاری تبیان  سازمان تبلیغات اسلامی چندی پیش با ساخت یک نماهنگ تصویری به یاد از صمد بهرنگی پرداخت 

محمد فرج پور باسمنجی